1. Rozumowanie biologiczne

2. Metody poznawania świata: obserwacja, doświadczenie

3. Zasady prowadzenia badań biologicznych

3.1. Problem badawczy

3.2. Hipoteza

3.3. Próba kontrolna, próba badawcza

3.4. Weryfikacja hipotezy

3.5. Prezentacja wyników

3.6. Wnioskowanie

4. Obserwacje mikroskopowe

4.1. Powiększenie mikroskopu i zdolność rozdzielcza

4.2. Budowa i zasada działania mikroskopu optycznego

4.3. Mikroskop optyczny fluorescencyjny

4.4. Mikroskop elektronowy transmisyjny

4.5. Mikroskop elektronowy skaningowy

1. Poziomy organizacji komórkowej

2. Rozmiary i kształty komórek

3. Rodzaje i budowa komórek

4. Błony biologiczne

5. Transport błonowy

6. Cytozol i cytoszkielet

7. Mitochondrium i plastydy, teoria endosymbiozy

8. Retikulum endoplazma tyczne szorstkie i gładkie

9. Aparat Golgiego

10. Lizosomy, peroksysomy, glioksysomy

11. Wakuola

12. Ściana komórkowa

13. Połączenia międzykomórkowe

14. Jądro komórkowe

15. Cykl komórkowy. Podziały komórkowe

Zasady klasyfikacji organizmów

1. Systematyka i jej zadania

2. System klasyfikacji organizmów

3. Zasady klasyfikacji biologicznej

4. Systemy klasyfikacji organizmów - systemy sztuczne i system naturalny

5. Klucze do oznaczania gatunków

6. Rodzaje taksonów

7. Współczesny system klasyfikacji organizmów

8. Porównanie domen świata żywego

9. Porównanie królestw eukariontów

Wirusy

1. Budowa wirusa

2. Cechy wirusów sytuujące je na pograniczu materii ożywionej i nieożywionej

3. Klasyfikacje wirusów

4. Formy morfologiczne wirusów

4.1. Forma helikalna

4.2. Forma bryłowa

4.3. Forma bryłowo-spiralna

4.4. Forma kulista

5. Przebieg infekcji wirusowej

5.1. Cykle infekcyjne wirusów: cykl lityczny i cykl lizogeniczny

5.2. Cykle infekcyjne wirusów zwierzęcych: cykl infekcyjny wirusa DNA i retrowirusa

6. Znaczenie wirusów

6.1. Wybrane choroby wirusowe człowieka

6.2. Zastosowanie wirusów w medycynie

7. Wirusy onkogenne

8. Profilaktyka i leczenie chorób wirusowych

Bakterie

1. Wielkość i formy bakterii

2. Budowa komórki bakterii

3. Budowa ściany komórkowej bakterii. Porównanie bakterii Gram- dodatnich

i Gram-ujemnych.

4. Zdolność bakterii do wiązania azotu atmosferycznego

5. Odżywianie się bakterii

5.1. Bakterie heterotroficzne: saprobiontyczne, pasożytnicze, symbiotyczne

5.2. Bakterie autotroficzne: fotosyntezujące i chemosyntezujące

6. Oddychanie bakterii

6.1. Bakterie tlenowe

6.2. Bakterie beztlenowe

7. Formy przetrwalnikowe bakterii

8. Ruch komórek bakterii

9. Wzrost i rozmnażanie się bakterii

10. Procesy płciowe bakterii

11. Bakterie w środowisku

12. Znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka

1. Systematyka królestwa Rośliny

2. Rośliny pierwotnie wodne – ich budowa i cykle przemiany pokoleń

2.1. Ulwa

2.2. Skrętnica

2.3. Katleria

3. Porównanie warunków na lądzie i w wodzie

4. Teoria telomowa

5. Tkanki roślinne – ich budowa i funkcje w organach roślinnych

6. Merystemy

6.1. Tkanki okrywające (pierwotne: epiderma + aparaty szparkowe, ryzoderma + włośniki, wtórne: korkowica + przetchlinki, wytwory skórki: włoski, kolce)

6.2. Tkanki miękiszowe:

• Miękisz zasadniczy

• Asymilacyjny (nagonasienne, rośliny okrytonasienne jedno i dwuliścienne)

• Powietrzny

• Spichrzowy

6.3. Tkanki wzmacniające: kolenchyma i sklerenchyma, sklereidy

6.4. Tkanki przewodzące: drewno, cewki, łyko (rozwój łyka i drewna)

6.5. Komórki wydzielnicze

7. Budowa i funkcje organów roślinnych

7.1. Korzeń

• Budowa pierwotna i wtórna

• Modyfikacje korzenia

7.2. Łodyga

• Budowa i funkcje łodygi

• Modyfikacje łodygi

• Budowa i funkcje liścia

• Modyfikacje liści

7.4. Kwiat - rośliny okrytozalążkowej dwuliściennej, jednoliściennej, wiatropylnej

1. Wyjaśnienie pojęć: potencjał wody, ciśnienie hydrostatyczne, ciśnienie osmotyczne roztworu (wzór i jego zastosowanie)

2. Mechanizm pobierania i przewodzenia wody

2.1. Aktywny – parcie korzeniowe, gutacja, wiosenny płacz roślin

2.2. Pasywny – siła ssąca liścia (prąd transpiracyjny)

2.3. Transport poziomy – kanały apoplastyczny i symplastyczny

2.4. Transport pionowy – etapy transportu

2.5. Transpiracja kutykularna i szparkowa;

2.6. Otwieranie i zamykanie aparatów szparkowych (rola jonów jabłczanowych, jonów potasu, ATP, osmotyczny napływ wody)

2.7. Bilans wodny rośliny

3. Fotosynteza

3.1. Znaczenie autotrofizmu

3.2. Reakcje fotosyntezy oksygenicznej i anoksygenicznej

3.3. Warunki fotosyntezy:

• Barwniki aktywne w fotosyntezie i ich rola: chlorofile,

fikoerytryna, fukoksantyna

• Pomocnicze w fotosyntezie i ich rola: karotenoidy i ksantofile

3.4. Faza jasna - fosforylacja cykliczna i niecykliczna

3.5. Siła asymilacyjna

3.6. Faza ciemna – akceptor CO2 (RUDP)

• Produkt pierwotny fotosyntezy

• Syntezy wtórne

• Transport asymilatów

3.7. Fotosynteza roślin C3 i C4 oraz CAM

3.8. Czynniki wpływające na fotosyntezę: światło, temperatura, wilgotność, dostęp do CO2

3.9. Fotooddychanie i jego znaczenie

Klasyfikacja zwierząt

1. Rozwój zarodkowy zwierząt

2. Kryteria klasyfikacji zwierząt

2.1. Obecność wyspecjalizowanych tkanek (beztkankowce, tkankowce)

2.2. Liczba listków zarodkowych (dwuwarstwowce, trójwarstwowce)

3. Sposób powstawania ostatecznego otworu gębowego (pierwouste, wtórouste)

4. Obecność wtórnej jamy ciała – celomy (acelomatyczne, pseudocelomatyczne, celomatyczne)

5. Ostateczny produkt azotowej przemiany materii (amonioteliczne, ureoteliczne, urikoteliczne)

6. Symetria ciała (o symetrii promienistej, dwubocznej lub braku symterii)

Tkanki zwierzęce

1. Tkanka nabłonkowa

1.1. Budowa tkanki nabłonkowej. Połączenia międzykomórkowe w nabłonkach

1.2. Podział tkanki nabłonkowej ze względu na: kształt komórek, liczbę warstw komórek, funkcje

1.3. Związek między budową a funkcją nabłonków

• nabłonek jednowarstwowy płaski

• nabłonek jednowarstwowy sześcienny

• nabłonek jednowarstwowy walcowaty

• nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy

• nabłonek wielowarstwowy płaski

2. Tkanka łączna

2.1. Cechy tkanki łącznej

2.2. Białka tkanki łącznej

2.3. Rodzaje tkanki łącznej - budowa, funkcje, występowanie

3. Tkanka nerwowa

3.1. Cechy tkanki nerwowej

3.2. Komórki tkanki nerwowej: komórki glejowe i neurony

3.3. Funkcje komórek glejowych

3.4. Budowa i funkcje neuronów

3.5. Funkcjonowanie neuronów. Synapsy - połączenia między neuronami

3.6. Łuk odruchowy

4. Tkanka mięśniowa

4.1. Cechy tkanki mięśniowej

4.2. Skurcz mięśnia

4.3. Budowa tkanki mięśniowej a jej funkcjonowanie: tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa, tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana sercowa, tkanka mięśniowa gładka

4.4. Ruch mięśniowy

Bezkręgowce I – gąbki, parzydełkowce, płazińce, nicienie

1. Gąbki

1.1. Cechy gąbek

1.2. Budowa ciała gąbek. Typy budowy

1.3. Czynności życiowe gąbek

2. Różnorodność gąbek

2.1. Znaczenie gąbek w przyrodzie i dla człowieka

2.2. Parzydełkowce

2.3. Cechy parzydełkowców

2.4. Ogólna budowa ciała parzydełkowców

2.5. Porównanie polipa i meduzy

2.6. Budowa wewnętrzna parzydełkowców

2.7. Różnorodność parzydełkowców

2.8. Podstawowe czynności życiowe parzydełkowców

2.9. Znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka

3. Płazińce

3.1. Cechy płazińców

3.2. Ogólna budowa ciała płazińców na przykładzie: wirkokształtnych, przywr i tasiemców

3.3. Pokrycie ciała płazińców. Porównanie okrycia ciała u wolno-żyjących i pasożytniczych przedstawicieli płazińców

3.4. Układ pokarmowy płazińców

3.5. Wymiana gazowa płazińców

3.6. Transport substancji u płazińców

3.7. Układ nerwowy płazińców

3.8. Układ wydalniczy płazińców

3.9. Rozmnażanie i rozwój płazińców

3.10. Cykl rozwojowy: motylicy wątrobowej, tasiemca nieuzbrojonego, uzbrojonego, bruzdogłowca szerokiego

3.11. Przystosowania tasiemców do pasożytnictwa

3.12. Znaczenie płazińców w przyrodzie i dla człowieka

4. Nicienie

4.1. Cechy nicieni

4.2. Ogólna budowa ciała nicieni

4.3. Pokrycie ciała nicieni

4.4. Układ pokarmowy nicieni

4.5. Wymiana gazowa nicieni

4.6. Transport substancji u nicieni

4.7. Układ nerwowy nicieni

4.8. Układ wydalniczy nicieni

4.9. Rozmnażanie i rozwój nicieni

4.10. Cykl rozwojowy glisty ludzkiej, włośnia krętego

4.11. Znaczenie nicieni w przyrodzie i dla człowieka

Charakterystyka strunowców

1. Cechy wspólne strunowców

2. Lancetnik - przykład strunowca

2.1. Pokrycie ciała

2.2. Szkielet

2.3. Układ pokarmowy

2.4. Wymiana gazowa

2.5. Układ krwionośny

2.6. Układ nerwowy

2.7. Narządy zmysłów

2.8. Układ wydalniczy

2.9. Układ rozrodczy

Cechy charakterystyczne kręgowców

1. Cechy kręgowców

2. Porównanie cech głównych grup kręgowców

3. Wybrane cechy budowy kręgowców

4. Temperatura ciała kręgowców

Ryby

1. Ogólna budowa ciała ryb

2. Różnorodność ryb

3. Ryby kostnoszkieletowe

4. Ryby promieniopłetwe

5. Ryby mięśniopłetwe

6. Pokrycie ciała ryb

7. Rodzaje łusek

8. Kształt ciała ryb

9. Układ szkieletowy ryb

10. Układ pokarmowy ryb

11. Układ oddechowy ryb

• Mechanizmy wspomagające wymianę gazową

12. Pęcherz pławny

13. Układ krwionośny ryb

14. Układ nerwowy ryb

15. Narządy zmysłów ryb

16. Układ wydalniczy ryb

• Typy nerek u ryb

17. Osmoregulacja u ryb

18. Rozmnażanie się i rozwój ryb

19. Wędrówki ryb

20. Przystosowania ryb do życia w wodzie

21. Znacznie ryb w przyrodzie i dla człowieka

22. Zagrożenia i ochrona ryb

Płazy

1. Cechy płazów

2. Różnorodność płazów: ogoniaste, bezogonowe, beznogie

3. Pokrycie ciała płazów

4. Układ szkieletowy płazów

5. Układ pokarmowy płazów

6. Układ oddechowy płazów

• Mechanizm wentylacji płuc u płazów

7. Układ krwionośny płazów

8. Układ nerwowy płazów

9. Narządy zmysłów płazów

10. Układ wydalniczy płazów

11. Rozmnażanie się i rozwój płazów

• Rozwój płazów bezogonowych

13. Przystosowania płazów do życia w dwóch środowiskach

14. Znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka

Organiczne składniki pokarmowe

1. Cukry - główne źródło energii

2. Białka - główny budulec organizmu

3. Tłuszcze - materiał zapasowy

Zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe

Witaminy

1. Czym są witaminy

2. Podział witamin

3. Funkcje, skutki niedoboru i źródła witamin z grupy ADEK, wybranych

witamin z grupy B, witaminy C

Nieorganiczne składniki pokarmowe

1. Funkcje, skutki niedoboru wybranych makrolementów (Ca, Mg, K, Na, Cl) i mikroelementów (Fe, I, F)

2. Woda jako główny składnik nieorganiczny

2.1. Znaczenie wody

2.2. Bilans wodny

Budowa i funkcje układu pokarmowego

1. Elementy budowy układu pokarmowego

2. Droga pokarmu w przewodzie pokarmowym

2.1. Jama ustna - pobieranie, rozdrabnianie i nawilżanie pokarmu.

Budowa i rodzaje zębów

2.2. Gardło i przełyk - transport pokarmu

2.3. Żołądek - magazynowanie pokarmu i trawienie białek

2.4. Jelito cienkie - trawienie i wchłanianie pokarmu

2.5. Jelito grube - wchłanianie wody, formowanie kału

3. Gruczoły układu pokarmowego

3.1. Ślinianki

3.2. Trzustka

3.3. Wątroba

4. Procesy trawienia i wchłaniania

4.1. Definicja trawienia

4.2. Trawienie cukrów, białek i tłuszczów

4.3. Wchłanianie produktów trawienia cukrów, białek, tłuszczów

4.4. Rola ośrodków głodu i sytości

5. Zasady racjonalnego odżywiania się

5.1. Pojęcie bilansu energetycznego

5.2. Piramida zdrowego żywienia i stylu życia

5.3. Przyczyny i skutki otyłości

5.4. Zaburzenia odżywiania: anoreksja i bulimia

6. Choroby układu pokarmowego

6.1. Diagnostyka chorób układu pokarmowego

6.2. Choroby pasożytnicze

6.3. Choroby wirusowe

6.4. Choroby bakteryjne

1. Skład i funkcje krwi (tkanka łączna płynna)

1.1. Osocze i białka krwi

1.2. Erytrocyty

1.3. Leukocyty (granulocyty i agranulocyty)

1.4. Trombocyty

2. Etapy krzepnięcia krwi

3. Grupy krwi

3.1. Dawca i biorca – próba krzyżowa

3.2. Antygen i aglutynina (przeciwciało)

3.3. Konflikt serologiczny

4. Porównanie budowy naczyń krwionośnych

4.1. Tętnice, żyły

4.2. Funkcja naczyń włosowatych

4.3. Rodzaje połączeń

4.4. Pompa mięśniowa usprawniająca przepływ krwi w kończynie dolnej

5. Krwiobieg mały i duży

6. Serce

6.1. Budowa

6.2. Cykl pracy serca

6.3. Krążenie wieńcowe

7. Budowa układu limfatycznego

7.1. naczynia

7.2. narządy limfatyczne (szpik kostny, śledziona, grasica, węzły chłonne, grudki limfatyczne, migdałki)

8. Powstawanie limfy i jej rola

9. Choroby układu krążenia

9.1. Miażdżyca a zawał i udar

9.2. Wady serca – zastawki

9.3. Profilaktyka chorób serca

10. Funkcje limfocytów w reakcjach odpornościowych

10.1. Rodzaje limfocytów i przeciwciał

10.2. Cytokiny i układ dopełniacza

11. Odpowiedź immunologiczna humoralna i komórkowa

12. Odporność swoista i nieswoista, czynna i bierna

13. Pamięć immunologiczna

13.1. Odpowiedź pierwotna i wtórna

13.2. Rola szczepień ochronnych

14. Choroby

14.1. Autoimmunizacyjne

14.2. AIDS

14.3. Alergie

14.4. Przeszczepy

1. Budowa układu nerwowego

2. Funkcje układu nerwowego

3. Mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego

4. Mechanizm przekazywania informacji między neuronami w synapsie chemicznej

5. Rodzaje neuroprzekaźników

6. Ośrodkowy układ nerwowy

7. Obwodowy układ nerwowy

8. Łuk odruchowy

9. Odruchy. Rodzaje odruchów

10. Autonomiczny układ nerwowy. Rola autonomicznego układu nerwowego w utrzymaniu homeostazy

11. Higiena i choroby układu nerwowego (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia, depresja)

12. Wpływ substancji psychoaktywnych na organizm człowieka

1. Gruczoły dokrewne człowieka

1.1. Wydzielanie

1.2. Hormony białkowe i sterydowe

1.3. Sposób działania (autokrynne, parakrynne, endokrynne, neurokrynne)

1.4. Hormony miejscowe i tkankowe

1.5. Gruczoły nadrzędne: podwzgórze i przysadka

1.6. Gruczoły obwodowe i ich hormony:

• Tarczyca

• Przytarczyczne

• Grasica

• Nadnercza

• Trzustka

• Gonady: jajniki, jądra

1.7. Antagonizm hormonów

• Insulina – glukagon

• Parathormon – kalcytonina 1.h. sprzężenie zwrotne ujemne

• Podwzgórze – przysadka

• Przysadka – gruczoły obwodowe

2. Budowa i funkcjonowanie narządów rozrodczych

2.1 Męskich

• Jąder

• Budowa plemnika

• Spermatogeneza i spermiogeneza

• Produkcja testosteronu

2.2. Żeńskich

• Jajników

• Budowa komórki jajowej

• Oogeneza

• Cykl miesiączkowy (zmiany w jajniku i w macicy)

• Regulacja hormonalna cyklu (sprzężenie zwrotne + i -)

3. Zapłodnienie i rozwój prenatalny

3.1. Zapłodnienie

3.2. Rozwój zarodka (bruzdkowanie, gastrulacja, organogeneza)

3.3. Komórki macierzyste, listki zarodkowe

3.4. Rozwój płodu

• Błony płodowe i łożysko

• Ciąża bliźniacza

• Diagnostyka prenatalna

3.5. Rozwój postnatalny

3.6. Choroby i higiena układu rozrodczego

1. Rodzaje, budowa i funkcje kwasów nukleinowych

2. Replikacja DNA

3. Chromatyna jądrowa

3.1. Rodzaje

3.2. Upakowanie DNA

3.3. Chromosomy

4. Geny i genomy

5. Kod genetyczny

6. Ekspresja informacji genetycznej

6.1. Transkrypcja

6.2. Translacja

7. Regulacja ekspresji informacji genetycznej

7.1. Regulacja w komórkach prokariotycznych

7.2. Regulacja w komórkach eukariotycznych

1. Podstawowe pojęcia

2. Pierwsze prawo Mendla

3. Szereg alleli wielokrotnych

4. Drugie prawo Mendla

5. Dziedziczenie cech sprzężonych z płcią

6. Dziedziczenie cech związanych z płcią

7. Współdziałanie par nieallelicznych

8. Dziedziczenie cechy sprzężonych – prawo Morgana

9. Dziedziczenie cech ilościowych

10. Prawo Hardy’iego-Weinberg’a

1. Biotechnologia tradycyjna

2. Techniki inżynierii genetycznej

2.1. Enzymy wykorzystywane w inżynierii

2.2. Hybrydyzacja DNA

2.3. Analiza restrykcyjna

2.4. Elektroforeza

2.5. PCR

2.6. Sekwencjonowanie

2.7. Wprowadzenie genu do genomu

2.8. Biblioteka genomowa

2.9. Biblioteka cDNA

3. Organizmy modyfikowane genetycznie

4. Klonowanie

5. Terapia genowa

6. Zastosowania biotechnologii molekularnej

1. Różnica między ekologią a ochroną środowiska

2. Pojęcie niszy ekologicznej i siedliska

3. Wykres tolerancji ekologicznej organizmów

3.1. Steno-, oligo-, poli-, eurybionty

3.2. Prawo minimum i prawo tolerancji ekologicznej

3.3. Zasada współdziałania czynników

3.4. Gatunki kosmopolityczne, endemiczne, antropogeniczne, synantropijne, reliktowe

3.5. Formy ekologiczne roślin:

• Hydrofity

• Higrofity

• Mezofity

• Kserofity(sukulenty i sklerofity)

3.6. Bioindykatory (skala porostowa)

4. Ekologia populacji

4.1. Liczebność i zagęszczenie

4.2. Rozrodczość (fizjologiczna, ekologiczna)

• Strategie rozrodu K i r

4.3. Śmiertelność i opór środowiska

4.4. Krzywe przeżywania (wzrost logarytmiczny i logistyczny)

4.5. Migracje i rozmieszczenie

4.6. Struktura wiekowa i płciowa

4.7. Interakcje wewnątrz populacji

5. Interakcje między populacjami

5.1. Antagonistyczne

• Konkurencja

• Drapieżnictwo

• Przystosowania drapieżnika

• Strategia obronna ofiary

• Nieustanny wyścig zbrojeń

• Roślinożerność

• Pasożytnictwo

• Allelopatia

• Mutualizm obligatoryjny

• Mutualizm fakultatywny

• Komensalizm

• Neutralizm

6. Struktura ekosystemu

6.1. Ekosystemy autotroficzne i heterotroficzne

6.2. Biocenoza i biotop

6.3. Sukcesja ekologiczna pierwotna i wtórna

6.4. Eutrofizacja jezior

6.5. Procesy glebotwórcze

6.6. Łańcuchy troficzne a sieci troficzne

6.7. Piramidy energii, biomasy, liczebności

7. Obieg materii i przepływ energii

7.1. Rola producentów i destruentów

7.2. Produktywność ekosystemów

7.3. Cykle biogeochemiczne:

• Obieg wody

• Obieg C

• Obieg N

8. Różnorodność genetyczna, gatunkowa, ekosystemowa – biomy Ziemi

8.1. Izolacja ekologiczna

8.2. Korytarze ekologicznej

8.3. Antropocen:

• Fragmentacja siedlisk

• Introdukcja (gatunki inwazyjne)

• Gatunki zawleczone

• Nadmierna eksploatacja

9. Ochrona czynna i bierna

9.1. Restytucja

9.2. Banki genów

9.3. Współpraca między państwami

• Formy ochrony

• Zasoby odnawialne i nieodnawialne

• Niekorzystne zjawiska

• Smog

• Kwaśne deszcze

• Efekt cieplarniany

• Dziura ozonowa

• El Nino