poziom rozszerzony
1. Rozumowanie biologiczne
2. Metody poznawania świata: obserwacja, doświadczenie
3. Zasady prowadzenia badań biologicznych
3.1. Problem badawczy
3.2. Hipoteza
3.3. Próba kontrolna, próba badawcza
3.4. Weryfikacja hipotezy
3.5. Prezentacja wyników
3.6. Wnioskowanie
4. Obserwacje mikroskopowe
4.1. Powiększenie mikroskopu i zdolność rozdzielcza
4.2. Budowa i zasada działania mikroskopu optycznego
4.3. Mikroskop optyczny fluorescencyjny
4.4. Mikroskop elektronowy transmisyjny
4.5. Mikroskop elektronowy skaningowy
1. Pierwiastki chemiczne – ogólna charakterystyka
2. Wiązania i oddziaływania chemiczne
3. Związki nieorganiczne
3.1. Właściwości fizykochemiczne wody
3.2. Ogólna charakterystyka soli mineralnych
4. Związki organiczne
4.1. Grupy funkcyjne związków
4.2. Budowa i funkcje lipidów
4.3. Budowa i funkcje węglowodanów
4.4. Budowa i funkcje białek
4.5. Budowa i funkcje nukleotydów
4.6. Ogólna charakterystyka witamin
1. Poziomy organizacji komórkowej
2. Rozmiary i kształty komórek
3. Rodzaje i budowa komórek
4. Błony biologiczne
5. Transport błonowy
6. Cytozol i cytoszkielet
7. Mitochondrium i plastydy, teoria endosymbiozy
8. Retikulum endoplazma tyczne szorstkie i gładkie
9. Aparat Golgiego
10. Lizosomy, peroksysomy, glioksysomy
11. Wakuola
12. Ściana komórkowa
13. Połączenia międzykomórkowe
14. Jądro komórkowe
15. Cykl komórkowy. Podziały komórkowe
1. Kierunki przemian metabolicznych
2. Uniwersalne przenośniki energii
3. Reakcje utleniania i redukcji
4. Szlaki metaboliczne
5. Enzymy
5.1. Budowa
5.2. Właściwości i działanie
5.3. Regulacja aktywności
6. Oddychanie komórkowe
6.1. Oddychanie tlenowe
6.2. Oddychanie beztlenowe
7. Metabolizm sacharydów
8. Metabolizm lipidów
9. Metabolizm aminokwasów i białek
Zasady klasyfikacji organizmów
1. Systematyka i jej zadania
2. System klasyfikacji organizmów
3. Zasady klasyfikacji biologicznej
4. Systemy klasyfikacji organizmów - systemy sztuczne i system naturalny
5. Klucze do oznaczania gatunków
6. Rodzaje taksonów
7. Współczesny system klasyfikacji organizmów
8. Porównanie domen świata żywego
9. Porównanie królestw eukariontów
Wirusy
1. Budowa wirusa
2. Cechy wirusów sytuujące je na pograniczu materii ożywionej i nieożywionej
3. Klasyfikacje wirusów
4. Formy morfologiczne wirusów
4.1. Forma helikalna
4.2. Forma bryłowa
4.3. Forma bryłowo-spiralna
4.4. Forma kulista
5. Przebieg infekcji wirusowej
5.1. Cykle infekcyjne wirusów: cykl lityczny i cykl lizogeniczny
5.2. Cykle infekcyjne wirusów zwierzęcych: cykl infekcyjny wirusa DNA i retrowirusa
6. Znaczenie wirusów
6.1. Wybrane choroby wirusowe człowieka
6.2. Zastosowanie wirusów w medycynie
7. Wirusy onkogenne
8. Profilaktyka i leczenie chorób wirusowych
Bakterie
1. Wielkość i formy bakterii
2. Budowa komórki bakterii
3. Budowa ściany komórkowej bakterii. Porównanie bakterii Gram- dodatnich
i Gram-ujemnych.
4. Zdolność bakterii do wiązania azotu atmosferycznego
5. Odżywianie się bakterii
5.1. Bakterie heterotroficzne: saprobiontyczne, pasożytnicze, symbiotyczne
5.2. Bakterie autotroficzne: fotosyntezujące i chemosyntezujące
6. Oddychanie bakterii
6.1. Bakterie tlenowe
6.2. Bakterie beztlenowe
7. Formy przetrwalnikowe bakterii
8. Ruch komórek bakterii
9. Wzrost i rozmnażanie się bakterii
10. Procesy płciowe bakterii
11. Bakterie w środowisku
12. Znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka
Protista
1. Różnorodność protistów: zwierzęce, roślinopodobne, grzybopodobne
2. Formy morfologiczne protistów: jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe
3. Pokrycie komórki protistów
4. Odżywianie się protistów
5. Oddychanie protistów
6. Osmoregulacja i wydalanie u protistów
7. Ruch i reakcja na bodźce protistów
8. Związek między budową a trybem życia protistów
9. Rozmnażanie się protistów
9.1. Rozmnażanie bezpłciowe
9.2. Rozmnażanie płciowe
10. Przemiana faz jądrowych i przemiana pokoleń u protistów
11. Cykl rozwojowy: zarodźca malarii, pantofelka, listownicy, maworka
Grzyby
1. Budowa komórek grzybów
2. Formy morfologiczne grzybów: jednokomórkowe, wielokomórkowe
3. Odżywianie się grzybów
3.1. Grzyby saprobiontyczne
3.2. Grzyby pasożytnicze
3.3. Grzyby symbiotyczne. Rodzaje mikoryzy
4. Oddychanie grzybów
5. Rozmnażanie się grzybów
5.1. Rozmnażanie bezpłciowe
5.2. Rozmnażanie płciowe
6. Typy zarodników u grzybów
7. Przemiana faz jądrowych u grzybów
8. Cykl rozwojowy sprzężniowych, workowców, podstawczaków
9. Znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka
1. Systematyka królestwa Rośliny
2. Rośliny pierwotnie wodne – ich budowa i cykle przemiany pokoleń
2.1. Ulwa
2.2. Skrętnica
2.3. Katleria
3. Porównanie warunków na lądzie i w wodzie
4. Teoria telomowa
5. Tkanki roślinne – ich budowa i funkcje w organach roślinnych
6. Merystemy
6.1. Tkanki okrywające (pierwotne: epiderma + aparaty szparkowe, ryzoderma + włośniki, wtórne: korkowica + przetchlinki, wytwory skórki: włoski, kolce)
6.2. Tkanki miękiszowe:
• Miękisz zasadniczy
• Asymilacyjny (nagonasienne, rośliny okrytonasienne jedno i dwuliścienne)
• Powietrzny
• Spichrzowy
6.3. Tkanki wzmacniające: kolenchyma i sklerenchyma, sklereidy
6.4. Tkanki przewodzące: drewno, cewki, łyko (rozwój łyka i drewna)
6.5. Komórki wydzielnicze
7. Budowa i funkcje organów roślinnych
7.1. Korzeń
• Budowa pierwotna i wtórna
• Modyfikacje korzenia
7.2. Łodyga
• Budowa i funkcje łodygi
• Modyfikacje łodygi
• Budowa i funkcje liścia
• Modyfikacje liści
7.4. Kwiat - rośliny okrytozalążkowej dwuliściennej, jednoliściennej, wiatropylnej
1. Mszaki - budowa gametofitu i sporofitu
1.1. Cykle rozwojowe płonnika i torfowca
1.2. Wątrobowce i glewiki
2. Paprotniki - rośliny naczyniowe zarodnikowe
2.1. Budowa paprotników: skrzypy, widłaki, paprociowe
2.2. Cykle rozrodcze paprotki zwyczajnej, skrzypu polnego, widliczki ostrozębnej
3. Rośliny nasienne: nagozalążkowe i okrytozalążkowe
3.1. Aromorfozy nasiennych
3.2. Budowa zalążka i łagiewki pyłkowej
3.3. Cykl rozwojowy:
• Rośliny nagozalążkowej
• Rośliny okrytozalążkowej: budowa kwiatu rośliny
dwuliściennej, jednoliściennej, wiatropylnej
3.4. Porównanie roślin jedno i dwuliściennych
3.5. Rodzaje nasion i owoców
1. Wyjaśnienie pojęć: potencjał wody, ciśnienie hydrostatyczne, ciśnienie osmotyczne roztworu (wzór i jego zastosowanie)
2. Mechanizm pobierania i przewodzenia wody
2.1. Aktywny – parcie korzeniowe, gutacja, wiosenny płacz roślin
2.2. Pasywny – siła ssąca liścia (prąd transpiracyjny)
2.3. Transport poziomy – kanały apoplastyczny i symplastyczny
2.4. Transport pionowy – etapy transportu
2.5. Transpiracja kutykularna i szparkowa;
2.6. Otwieranie i zamykanie aparatów szparkowych (rola jonów jabłczanowych, jonów potasu, ATP, osmotyczny napływ wody)
2.7. Bilans wodny rośliny
3. Fotosynteza
3.1. Znaczenie autotrofizmu
3.2. Reakcje fotosyntezy oksygenicznej i anoksygenicznej
3.3. Warunki fotosyntezy:
• Barwniki aktywne w fotosyntezie i ich rola: chlorofile,
fikoerytryna, fukoksantyna
• Pomocnicze w fotosyntezie i ich rola: karotenoidy i ksantofile
3.4. Faza jasna - fosforylacja cykliczna i niecykliczna
3.5. Siła asymilacyjna
3.6. Faza ciemna – akceptor CO2 (RUDP)
• Produkt pierwotny fotosyntezy
• Syntezy wtórne
• Transport asymilatów
3.7. Fotosynteza roślin C3 i C4 oraz CAM
3.8. Czynniki wpływające na fotosyntezę: światło, temperatura, wilgotność, dostęp do CO2
3.9. Fotooddychanie i jego znaczenie
1. Etapy ontogenezy rośliny okrytonasiennej
2. Wzrost i rozwój zarodka (spoczynek bezwzględny i względny, skaryfikacja)
3. Kiełkowanie nasienia (faza kataboliczna - gibereliny, anaboliczna)
4. Kiełkowanie nadziemne i podziemne
5. Biegunowość roślinnych
6. Rozmnażanie wegetatywne
7. Wernalizacja i kwitnienie
8. Fotoperiodyzm – fitochrom P660 i P730
9. Rośliny monokarpiczne i polikarpiczne
10. Hormony roślinne
10.1. Auksyny i tropizmy
10.2. Gibereliny
10.3. Cytokininy
10.4. Inhibitory ABA i etylen
11. Rodzaje reakcji na bodźce
11.1. Tropizmy
11.2. Nastie
Klasyfikacja zwierząt
1. Rozwój zarodkowy zwierząt
2. Kryteria klasyfikacji zwierząt
2.1. Obecność wyspecjalizowanych tkanek (beztkankowce, tkankowce)
2.2. Liczba listków zarodkowych (dwuwarstwowce, trójwarstwowce)
3. Sposób powstawania ostatecznego otworu gębowego (pierwouste, wtórouste)
4. Obecność wtórnej jamy ciała – celomy (acelomatyczne, pseudocelomatyczne, celomatyczne)
5. Ostateczny produkt azotowej przemiany materii (amonioteliczne, ureoteliczne, urikoteliczne)
6. Symetria ciała (o symetrii promienistej, dwubocznej lub braku symterii)
Tkanki zwierzęce
1. Tkanka nabłonkowa
1.1. Budowa tkanki nabłonkowej. Połączenia międzykomórkowe w nabłonkach
1.2. Podział tkanki nabłonkowej ze względu na: kształt komórek, liczbę warstw komórek, funkcje
1.3. Związek między budową a funkcją nabłonków
• nabłonek jednowarstwowy płaski
• nabłonek jednowarstwowy sześcienny
• nabłonek jednowarstwowy walcowaty
• nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy
• nabłonek wielowarstwowy płaski
2. Tkanka łączna
2.1. Cechy tkanki łącznej
2.2. Białka tkanki łącznej
2.3. Rodzaje tkanki łącznej - budowa, funkcje, występowanie
3. Tkanka nerwowa
3.1. Cechy tkanki nerwowej
3.2. Komórki tkanki nerwowej: komórki glejowe i neurony
3.3. Funkcje komórek glejowych
3.4. Budowa i funkcje neuronów
3.5. Funkcjonowanie neuronów. Synapsy - połączenia między neuronami
3.6. Łuk odruchowy
4. Tkanka mięśniowa
4.1. Cechy tkanki mięśniowej
4.2. Skurcz mięśnia
4.3. Budowa tkanki mięśniowej a jej funkcjonowanie: tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa, tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana sercowa, tkanka mięśniowa gładka
4.4. Ruch mięśniowy
Bezkręgowce I – gąbki, parzydełkowce, płazińce, nicienie
1. Gąbki
1.1. Cechy gąbek
1.2. Budowa ciała gąbek. Typy budowy
1.3. Czynności życiowe gąbek
2. Różnorodność gąbek
2.1. Znaczenie gąbek w przyrodzie i dla człowieka
2.2. Parzydełkowce
2.3. Cechy parzydełkowców
2.4. Ogólna budowa ciała parzydełkowców
2.5. Porównanie polipa i meduzy
2.6. Budowa wewnętrzna parzydełkowców
2.7. Różnorodność parzydełkowców
2.8. Podstawowe czynności życiowe parzydełkowców
2.9. Znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka
3. Płazińce
3.1. Cechy płazińców
3.2. Ogólna budowa ciała płazińców na przykładzie: wirkokształtnych, przywr i tasiemców
3.3. Pokrycie ciała płazińców. Porównanie okrycia ciała u wolno-żyjących i pasożytniczych przedstawicieli płazińców
3.4. Układ pokarmowy płazińców
3.5. Wymiana gazowa płazińców
3.6. Transport substancji u płazińców
3.7. Układ nerwowy płazińców
3.8. Układ wydalniczy płazińców
3.9. Rozmnażanie i rozwój płazińców
3.10. Cykl rozwojowy: motylicy wątrobowej, tasiemca nieuzbrojonego, uzbrojonego, bruzdogłowca szerokiego
3.11. Przystosowania tasiemców do pasożytnictwa
3.12. Znaczenie płazińców w przyrodzie i dla człowieka
4. Nicienie
4.1. Cechy nicieni
4.2. Ogólna budowa ciała nicieni
4.3. Pokrycie ciała nicieni
4.4. Układ pokarmowy nicieni
4.5. Wymiana gazowa nicieni
4.6. Transport substancji u nicieni
4.7. Układ nerwowy nicieni
4.8. Układ wydalniczy nicieni
4.9. Rozmnażanie i rozwój nicieni
4.10. Cykl rozwojowy glisty ludzkiej, włośnia krętego
4.11. Znaczenie nicieni w przyrodzie i dla człowieka
Pierścienice
1. Cechy pierścienic
2. Ogólna budowa ciała pierścienic
3. Budowa ciała pierścienic na przykładzie dżdżownicy ziemnej i nereidy
4. Różnorodność pierścienic
5. Przystosowania pijawek do pasożytnictwa
6. Przystosowania dżdżownicy ziemnej do życia w glebie
7. Pokrycie ciała pierścienic
8. Układ pokarmowy pierścienic
9. Wymiana gazowa pierścienic
10. Układ krwionośny pierścienic
11. Układ nerwowy pierścienic
12. Układ wydalniczy pierścienic
13. Rozmnażanie i rozwój pierścienic
14. Znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka
Stawonogi
1. Ogólna budowa ciała stawonogów
2. Cechy wspólne stawonogów
3. Różnorodność stawonogów
4. Budowa morfologiczna wybranych stawonogów
4.1. Skorupiaków
4.2. Pajęczaków
4.3. Owadów
4.4. Wij
5. Modyfikacja odnóży u owadów
6. Pokrycie ciała stawonogów
7. Ruch stawonogów
8. Układ pokarmowy stawonogów
9. Układ oddechowy stawonogów
10. Układ krwionośny stawonogów
11. Układ nerwowy stawonogów
12. Narządy zmysłów stawonogów
13. Układ wydalniczy stawonogów
14. Rozmnażanie i rozwój stawonogów. Przeobrażenie zupełne i niezupełne
15. Hormonalna regulacja linienia u owadów
16. Znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka
Mięczaki
1. Ogólna budowa ciała mięczaków
2. Budowa morfologiczna wybranych grup mięczaków: ślimaki, małże, głowonogi
3. Pokrycie ciała mięczaków
4. Układ pokarmowy mięczaków
5. Układ oddechowy mięczaków
6. Układ krwionośny mięczaków
7. Układ nerwowy mięczaków
8. Narządy zmysłów mięczaków
9. Układ wydalniczy mięczaków
10. Rozmnażanie i rozwój mięczaków
11. Znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka
Szkarłupnie
1. Cechy szkarłupni
2. Różnorodność szkarłupni: liliowce, rozgwiazdy, wężowidła, jeżowce, strzykwy
3. Ogólna budowa ciała szkarłupni
4. Pokrycie ciała szkarłupni
5. Układ pokarmowy szkarłupni
6. Wymiana gazowa szkarłupni
7. Transport substancji u szkarłupni
8. Układ nerwowy szkarłupni
9. Narządy zmysłów szkarłupni
10. Wydalanie i osmoregulacja u szkarłupni
11. Rozmnażanie się i rozwój szkarłupni
12. Znaczenie szkarłupni w przyrodzie i dla człowieka
Charakterystyka strunowców
1. Cechy wspólne strunowców
2. Lancetnik - przykład strunowca
2.1. Pokrycie ciała
2.2. Szkielet
2.3. Układ pokarmowy
2.4. Wymiana gazowa
2.5. Układ krwionośny
2.6. Układ nerwowy
2.7. Narządy zmysłów
2.8. Układ wydalniczy
2.9. Układ rozrodczy
Cechy charakterystyczne kręgowców
1. Cechy kręgowców
2. Porównanie cech głównych grup kręgowców
3. Wybrane cechy budowy kręgowców
4. Temperatura ciała kręgowców
Ryby
1. Ogólna budowa ciała ryb
2. Różnorodność ryb
3. Ryby kostnoszkieletowe
4. Ryby promieniopłetwe
5. Ryby mięśniopłetwe
6. Pokrycie ciała ryb
7. Rodzaje łusek
8. Kształt ciała ryb
9. Układ szkieletowy ryb
10. Układ pokarmowy ryb
11. Układ oddechowy ryb
• Mechanizmy wspomagające wymianę gazową
12. Pęcherz pławny
13. Układ krwionośny ryb
14. Układ nerwowy ryb
15. Narządy zmysłów ryb
16. Układ wydalniczy ryb
• Typy nerek u ryb
17. Osmoregulacja u ryb
18. Rozmnażanie się i rozwój ryb
19. Wędrówki ryb
20. Przystosowania ryb do życia w wodzie
21. Znacznie ryb w przyrodzie i dla człowieka
22. Zagrożenia i ochrona ryb
Płazy
1. Cechy płazów
2. Różnorodność płazów: ogoniaste, bezogonowe, beznogie
3. Pokrycie ciała płazów
4. Układ szkieletowy płazów
5. Układ pokarmowy płazów
6. Układ oddechowy płazów
• Mechanizm wentylacji płuc u płazów
7. Układ krwionośny płazów
8. Układ nerwowy płazów
9. Narządy zmysłów płazów
10. Układ wydalniczy płazów
11. Rozmnażanie się i rozwój płazów
• Rozwój płazów bezogonowych
13. Przystosowania płazów do życia w dwóch środowiskach
14. Znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka
Gady
1. Cechy gadów
2. Różnorodność gadów: żółwie, krokodyle, łuskonośne, sfenodonty
3. Pokrycie ciała gadów
4. Układ szkieletowy gadów
5. Układ pokarmowy gadów
6. Układ oddechowy gadów
7. Układ krwionośny gadów
8. Układ nerwowy gadów
9. Narządy zmysłów gadów
10. Układ wydalniczy gadów
11. Rozmnażanie się i rozwój gadów
12. Przystosowania gadów do życia na lądzie
13. Gady jako zwierzęta zmiennocieplne
14. Znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka
Ptaki
1. Cechy ptaków
2. Pokrycie ciała ptaków
2.1. Budowa, funkcje i rodzaje piór
2.2. Inne wytwory naskórka
3. Układ szkieletowy ptaków
4. Układ pokarmowy ptaków
5. Przystosowania ptaków do różnych sposobów odżywiania się
6. Układ oddechowy ptaków
• Wentylacja płuc u ptaków
7. Układ krwionośny ptaków
8. Układ nerwowy ptaków
9. Narządy zmysłów ptaków
10. Układ wydalniczy ptaków
11. Układ rozrodczy ptaków
12. Gniazdowniki i zagniazdowniki
13. Wędrówki ptaków
• Przystosowania ptaków do lotu. Ptaki niezdolne do lotu.
14. Znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka
Ssaki
1. Cechy ssaków
2. Różnorodność ssaków
3. Powłoka ciała ssaków
4. Układ szkieletowy ssaków
5. Układ pokarmowy ssaków
5.1. Specjalizacja uzębienia u ssaków
5.2. Różnice w długości przewodów pokarmowych drapieżnika i roślinożercy
6. Układ oddechowy ssaków
7. Układ krwionośny ssaków
8. Układ nerwowy ssaków
9. Narządy zmysłów ssaków
10. Układ wydalniczy ssaków
11. Rozmnażanie się i rozwój ssaków
12. Potrzeby energetyczne ssaków
13. Termoregulacja u ssaków
13.1. Adaptacje ssaków do niskiej temperatury środowiska
13.2. Przystosowania ssaków do wysokiej temperatury środowiska
14. Przystosowania ssaków do życia w różnych środowiskach
15. Ssaki wtórnie wodne
15.1. Ssaki ziemno-wodne
15.2. Ssaki lądowe
16. Znaczenie ssaków w przyrodzie i dla człowieka
Organiczne składniki pokarmowe
1. Cukry - główne źródło energii
2. Białka - główny budulec organizmu
3. Tłuszcze - materiał zapasowy
Zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe
Witaminy
1. Czym są witaminy
2. Podział witamin
3. Funkcje, skutki niedoboru i źródła witamin z grupy ADEK, wybranych
witamin z grupy B, witaminy C
Nieorganiczne składniki pokarmowe
1. Funkcje, skutki niedoboru wybranych makrolementów (Ca, Mg, K, Na, Cl) i mikroelementów (Fe, I, F)
2. Woda jako główny składnik nieorganiczny
2.1. Znaczenie wody
2.2. Bilans wodny
Budowa i funkcje układu pokarmowego
1. Elementy budowy układu pokarmowego
2. Droga pokarmu w przewodzie pokarmowym
2.1. Jama ustna - pobieranie, rozdrabnianie i nawilżanie pokarmu.
Budowa i rodzaje zębów
2.2. Gardło i przełyk - transport pokarmu
2.3. Żołądek - magazynowanie pokarmu i trawienie białek
2.4. Jelito cienkie - trawienie i wchłanianie pokarmu
2.5. Jelito grube - wchłanianie wody, formowanie kału
3. Gruczoły układu pokarmowego
3.1. Ślinianki
3.2. Trzustka
3.3. Wątroba
4. Procesy trawienia i wchłaniania
4.1. Definicja trawienia
4.2. Trawienie cukrów, białek i tłuszczów
4.3. Wchłanianie produktów trawienia cukrów, białek, tłuszczów
4.4. Rola ośrodków głodu i sytości
5. Zasady racjonalnego odżywiania się
5.1. Pojęcie bilansu energetycznego
5.2. Piramida zdrowego żywienia i stylu życia
5.3. Przyczyny i skutki otyłości
5.4. Zaburzenia odżywiania: anoreksja i bulimia
6. Choroby układu pokarmowego
6.1. Diagnostyka chorób układu pokarmowego
6.2. Choroby pasożytnicze
6.3. Choroby wirusowe
6.4. Choroby bakteryjne
1. Wydalanie, wydzielanie, defekacja – utrwalenie pojęć
2. Budowa dróg oddechowych górnych i dolnych
2.1. Tkanki (nabłonki – orzęsiony i płaski)
2.2. Chrząstki krtani i tchawicy
2.3. Oskrzela, oskrzeliki, pęcherzyki płucne oplecione naczyniami włosowatymi
3. Wentylacja płuc (rola mięśni międzyżebrowych i przepony)
3.1. Wdech
3.2. Wydech
4. Wymiana gazowa
4.1. W płucach
4.2. W tkankach
4.3. Wpływ pH, temperatury i CO2 na transport tlenu
4.4. Oksyhemoglobina, karbaminohemoglobina, karboksyhemoglobina
4.5. Rola hemoglobiny i mioglobiny
4.6. Ciśnienie zewnętrzne a wymiana gazowa
• W górach
• Na głębokości poniżej 30 m p.p.m
4.7. Choroby układu oddechowego: grypa, gruźlica, astma, rozedma płuc
4.8. Profilaktyka chorób płuc (palenie tytoniu, szczepienia, stan powietrza)
5. Budowa układu wydalniczego
5.1. Nerki, moczowody, pęcherz moczowy
5.2. Budowa nerki:
• Nefron (nabłonek, płaski, sześcienny),
• Naczynia krwionośne
5.3. Etapy powstawania moczu:
• Filtracja
• Resorpcja obowiązkowa i nadobowiązkowa, zwrotne wchłanianie wody
w pętli nefronu
• Sekrecja
5.4. Skład moczu ostatecznego
5.5. Rola wazopresyny
5.6. Układ renina, angiotensyna, aldosteron
5.7. Erytropoetyna i dihydroksykalcyferol
5.8. Choroby układu wydalniczego:
• Dializa otrzewnowa i hemodializa
1. Skład i funkcje krwi (tkanka łączna płynna)
1.1. Osocze i białka krwi
1.2. Erytrocyty
1.3. Leukocyty (granulocyty i agranulocyty)
1.4. Trombocyty
2. Etapy krzepnięcia krwi
3. Grupy krwi
3.1. Dawca i biorca – próba krzyżowa
3.2. Antygen i aglutynina (przeciwciało)
3.3. Konflikt serologiczny
4. Porównanie budowy naczyń krwionośnych
4.1. Tętnice, żyły
4.2. Funkcja naczyń włosowatych
4.3. Rodzaje połączeń
4.4. Pompa mięśniowa usprawniająca przepływ krwi w kończynie dolnej
5. Krwiobieg mały i duży
6. Serce
6.1. Budowa
6.2. Cykl pracy serca
6.3. Krążenie wieńcowe
7. Budowa układu limfatycznego
7.1. naczynia
7.2. narządy limfatyczne (szpik kostny, śledziona, grasica, węzły chłonne, grudki limfatyczne, migdałki)
8. Powstawanie limfy i jej rola
9. Choroby układu krążenia
9.1. Miażdżyca a zawał i udar
9.2. Wady serca – zastawki
9.3. Profilaktyka chorób serca
10. Funkcje limfocytów w reakcjach odpornościowych
10.1. Rodzaje limfocytów i przeciwciał
10.2. Cytokiny i układ dopełniacza
11. Odpowiedź immunologiczna humoralna i komórkowa
12. Odporność swoista i nieswoista, czynna i bierna
13. Pamięć immunologiczna
13.1. Odpowiedź pierwotna i wtórna
13.2. Rola szczepień ochronnych
14. Choroby
14.1. Autoimmunizacyjne
14.2. AIDS
14.3. Alergie
14.4. Przeszczepy
1. Budowa szkieletu człowieka
1.1. Tkanka kostna i chrzęstna
1.2. Kształt kości
1.3. Budowa kości długiej
1.4. Rodzaje połączeń między kośćmi
• Więzozrosty
• Kościozrosty
• Chrząstkozrosty
• Stawy
1.5. Budowa szkieletu osiowego
• Czaszka
• Kręgosłup
• Klatka piersiowa
• Miednica
• Obręcz barkowa i miednicza
• Kończyny
2. Budowa tkanek mięśniowych
2.1. Mięśnie prążkowane szkieletowe
2.2. Mięsień prążkowany serca
2.3. Mięśnie gładkie
3. Mechanizm skurczu mięśnia
3.1. Etapy skurczu
3.2. Źródła energii
3.3. Rodzaje skurczu (izometryczny i izotoniczny)
3.4. Włókna czerwone i białe
4. Mięśnie antagonistyczne
5. Choroby i higiena układu ruchu
5.1. Skręcenia, zwichnięcia, złamania
5.2. Wady postawy
5.3. Płaskostopie
5.4. Reumatyzm
5.5. Dystrofia Duchenne`a
5.6. Aktywność fizyczna a osteoporoza
5.7. Szkodliwość dopingu
1. Budowa układu nerwowego
2. Funkcje układu nerwowego
3. Mechanizm przewodzenia impulsu nerwowego
4. Mechanizm przekazywania informacji między neuronami w synapsie chemicznej
5. Rodzaje neuroprzekaźników
6. Ośrodkowy układ nerwowy
7. Obwodowy układ nerwowy
8. Łuk odruchowy
9. Odruchy. Rodzaje odruchów
10. Autonomiczny układ nerwowy. Rola autonomicznego układu nerwowego w utrzymaniu homeostazy
11. Higiena i choroby układu nerwowego (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia, depresja)
12. Wpływ substancji psychoaktywnych na organizm człowieka
1. Pojęcie receptora
2. Kryteria podziału receptorów
3. Definicja narządów zmysłów. Zmysły i tworzące je narządy
4. Budowa i działanie narządu wzroku
4.1. Lokalizacja i budowa oka
4.2. Budowa gałki ocznej
4.3. Sposób w jaki widzimy. Droga promieni świetlnych w oku
4.4. Akomodacja oka
4.5. Widzenie przestrzenne
4.6. Wady wzroku:
• Krótkowzroczność
• Dalekowzroczność
• Astygmatyzm
4.7. Wybrane choroby oczu i zaburzenia widzenia: zaćma, jaskra, daltonizm, zwyrodnienie plamki związane z wiekiem
4.8. Higiena narządu wzorku
5. Budowa i działanie narządu słuchu i równowagi
5.1. Budowa ucha
5.2. Sposób jaki słyszymy. Droga jaką pokonuje dźwięk w uchu
5.3. Ucho jako narząd równowagi
5.4. Działanie narządu równowagi
5.5. Szkodliwość hałasu
6. Budowa i działanie narządu smaku
6.1. Budowa i funkcje narządu smaku
6.2. Lokalizacja kubków smakowych
6.3. Powstanie wrażeń smakowych
7. Budowa i działanie narządu węchu
7.1. Budowa i funkcje narządu węchu
7.2. Lokalizacja narządu węchu
7.3. Powstawanie wrażeń zapachowych
1. Gruczoły dokrewne człowieka
1.1. Wydzielanie
1.2. Hormony białkowe i sterydowe
1.3. Sposób działania (autokrynne, parakrynne, endokrynne, neurokrynne)
1.4. Hormony miejscowe i tkankowe
1.5. Gruczoły nadrzędne: podwzgórze i przysadka
1.6. Gruczoły obwodowe i ich hormony:
• Tarczyca
• Przytarczyczne
• Grasica
• Nadnercza
• Trzustka
• Gonady: jajniki, jądra
1.7. Antagonizm hormonów
• Insulina – glukagon
• Parathormon – kalcytonina 1.h. sprzężenie zwrotne ujemne
• Podwzgórze – przysadka
• Przysadka – gruczoły obwodowe
2. Budowa i funkcjonowanie narządów rozrodczych
2.1 Męskich
• Jąder
• Budowa plemnika
• Spermatogeneza i spermiogeneza
• Produkcja testosteronu
2.2. Żeńskich
• Jajników
• Budowa komórki jajowej
• Oogeneza
• Cykl miesiączkowy (zmiany w jajniku i w macicy)
• Regulacja hormonalna cyklu (sprzężenie zwrotne + i -)
3. Zapłodnienie i rozwój prenatalny
3.1. Zapłodnienie
3.2. Rozwój zarodka (bruzdkowanie, gastrulacja, organogeneza)
3.3. Komórki macierzyste, listki zarodkowe
3.4. Rozwój płodu
• Błony płodowe i łożysko
• Ciąża bliźniacza
• Diagnostyka prenatalna
3.5. Rozwój postnatalny
3.6. Choroby i higiena układu rozrodczego
1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka
2. Pojęcie homeostazy jako równowagi dynamicznej
3. Termoregulacja, regulacja ciśnienia krwi, poziomu glukozy
4. Budowa skóry
4.1. Naskórek i jego wytwory
4.2. Skóra właściwa
5. Funkcje skóry
5.1. Termoregulacja
5.2. Odbiór bodźców
5.3. Ochrona mechaniczna
5.4. Wydalanie i wydzielanie (gruczoły)
5.5. Wymiana gazowa
5.6. Synteza witaminy D3
6. Choroby i higiena skóry
6.1. Oparzenia słoneczne i czerniak
6.2. Łojotok i trądzik pospolity
6.3. Opryszczka wargowa
6.4. Grzybice
6.5. Oparzenia
7. Choroby cywilizacyjne i społeczne
7.1. Drogi zakażenia i wrota zakażenia
7.2. Wybrane choroby zakaźne, bakteryjne i wirusowej
7.3. Wektory chorób
7.4. Etapy rozwoju nowotworu i profilaktyka
7.5. Uzależnienia:
• alkoholizm
• palenie tytoniu
1. Rodzaje, budowa i funkcje kwasów nukleinowych
2. Replikacja DNA
3. Chromatyna jądrowa
3.1. Rodzaje
3.2. Upakowanie DNA
3.3. Chromosomy
4. Geny i genomy
5. Kod genetyczny
6. Ekspresja informacji genetycznej
6.1. Transkrypcja
6.2. Translacja
7. Regulacja ekspresji informacji genetycznej
7.1. Regulacja w komórkach prokariotycznych
7.2. Regulacja w komórkach eukariotycznych
1. Podstawowe pojęcia
2. Pierwsze prawo Mendla
3. Szereg alleli wielokrotnych
4. Drugie prawo Mendla
5. Dziedziczenie cech sprzężonych z płcią
6. Dziedziczenie cech związanych z płcią
7. Współdziałanie par nieallelicznych
8. Dziedziczenie cechy sprzężonych – prawo Morgana
9. Dziedziczenie cech ilościowych
10. Prawo Hardy’iego-Weinberg’a
1. Podstawowe pojęcia
2. Pierwsze prawo Mendla
3. Szereg alleli wielokrotnych
4. Drugie prawo Mendla
5. Dziedziczenie cech sprzężonych z płcią
6. Dziedziczenie cech związanych z płcią
7. Współdziałanie par nieallelicznych
8. Dziedziczenie cechy sprzężonych – prawo Morgana
9. Dziedziczenie cech ilościowych
10. Prawo Hardy’iego-Weinberg’a
2. Mutacje
2.1. Czynniki mutagenne
2.2. Rodzaje mutacji
3. Choroby genetycznej
3.1. Jednogenowe
3.2. Chromosomalne
3.3. Wieloczynnikowe
4. Profilaktyka chorób genetycznych
5. Analiza rodowodów
6. Dziedziczenie pozajądrowe
1. Biotechnologia tradycyjna
2. Techniki inżynierii genetycznej
2.1. Enzymy wykorzystywane w inżynierii
2.2. Hybrydyzacja DNA
2.3. Analiza restrykcyjna
2.4. Elektroforeza
2.5. PCR
2.6. Sekwencjonowanie
2.7. Wprowadzenie genu do genomu
2.8. Biblioteka genomowa
2.9. Biblioteka cDNA
3. Organizmy modyfikowane genetycznie
4. Klonowanie
5. Terapia genowa
6. Zastosowania biotechnologii molekularnej
1. Rozwój myśli ewolucyjnej
2. Teoria ewolucji Darwina
3. Dowody ewolucyjne
4. Mechanizmy ewolucji
4.1. Rodzaje doborów
4.2. Specjacja
4.3. Prawa ewolucji
5. Antropogeneza
6. Historia Ziemi
1. Różnica między ekologią a ochroną środowiska
2. Pojęcie niszy ekologicznej i siedliska
3. Wykres tolerancji ekologicznej organizmów
3.1. Steno-, oligo-, poli-, eurybionty
3.2. Prawo minimum i prawo tolerancji ekologicznej
3.3. Zasada współdziałania czynników
3.4. Gatunki kosmopolityczne, endemiczne, antropogeniczne, synantropijne, reliktowe
3.5. Formy ekologiczne roślin:
• Hydrofity
• Higrofity
• Mezofity
• Kserofity(sukulenty i sklerofity)
3.6. Bioindykatory (skala porostowa)
4. Ekologia populacji
4.1. Liczebność i zagęszczenie
4.2. Rozrodczość (fizjologiczna, ekologiczna)
• Strategie rozrodu K i r
4.3. Śmiertelność i opór środowiska
4.4. Krzywe przeżywania (wzrost logarytmiczny i logistyczny)
4.5. Migracje i rozmieszczenie
4.6. Struktura wiekowa i płciowa
4.7. Interakcje wewnątrz populacji
5. Interakcje między populacjami
5.1. Antagonistyczne
• Konkurencja
• Drapieżnictwo
• Przystosowania drapieżnika
• Strategia obronna ofiary
• Nieustanny wyścig zbrojeń
• Roślinożerność
• Pasożytnictwo
• Allelopatia
• Mutualizm obligatoryjny
• Mutualizm fakultatywny
• Komensalizm
• Neutralizm
6. Struktura ekosystemu
6.1. Ekosystemy autotroficzne i heterotroficzne
6.2. Biocenoza i biotop
6.3. Sukcesja ekologiczna pierwotna i wtórna
6.4. Eutrofizacja jezior
6.5. Procesy glebotwórcze
6.6. Łańcuchy troficzne a sieci troficzne
6.7. Piramidy energii, biomasy, liczebności
7. Obieg materii i przepływ energii
7.1. Rola producentów i destruentów
7.2. Produktywność ekosystemów
7.3. Cykle biogeochemiczne:
• Obieg wody
• Obieg C
• Obieg N
8. Różnorodność genetyczna, gatunkowa, ekosystemowa – biomy Ziemi
8.1. Izolacja ekologiczna
8.2. Korytarze ekologicznej
8.3. Antropocen:
• Fragmentacja siedlisk
• Introdukcja (gatunki inwazyjne)
• Gatunki zawleczone
• Nadmierna eksploatacja
9. Ochrona czynna i bierna
9.1. Restytucja
9.2. Banki genów
9.3. Współpraca między państwami
• Formy ochrony
• Zasoby odnawialne i nieodnawialne
• Niekorzystne zjawiska
• Smog
• Kwaśne deszcze
• Efekt cieplarniany
• Dziura ozonowa
• El Nino