Chemia - szkoła średnia - Zmiany w podstawie programowej - Nowa podstawa programowa 2024
Była podstawa programowa 2015, nowa formuła od 2023, potem covid i aneksy… A teraz kolejne zmiany.
Co wiemy na dzień dzisiejszy? Co będzie na maturze 2025?
Podstawa programowa - najważniejsze zmiany
- Jedyną podstawą przeprowadzania egzaminu maturalnego od roku 2024/2025 będzie nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego.
- Podstawa jest uszczuplona o 20% względem poprzedniej podstawy programowej
- Wymagania egzaminacyjne (Aneksy) funkcjonujące w latach 2021–2024 przestają obowiązywać! Były one wprowadzone w związku z pandemią SARS-CoV-2.
- Do 1 września br. Centralna Komisja Egzaminacyjna opublikuje na swojej stronie internetowej zmienione informatory o egzaminie maturalnym (obecnie na stronie CKE są jeszcze stare informatory)
Żródło: Strona Ministerstwa Edukacji Narodowej, artykuł: “Uszczuplone podstawy programowe – rozporządzenia podpisane”
Zmiany w podstawie programowej z chemii
Pełna lista zmian podstawy programowej - co wykreślono, zmieniono, uproszczono, dodano, opracowana przez Maturitę, dostępna jest tutaj poniżej, pod najważniejszymi zmianami.
Podstawa: Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Edukacji
Co to oznacza dla Ciebie? Najważniejsze zmiany w skrócie:
Atomy, cząsteczki i stechiometria chemiczna
Ważna zmiana - usunięto zadania dotyczące czasu połowicznego rozpadu. Odpadają więc obliczenia z tym związane, rysowanie wykresów zmiany zawartości izotopu promieniotwórczego w próbce w czasie przechowywania oraz analiza tych wykresów.
Budowa atomu
Usunięto wyjaśnienie kwantowo-mechanicznego model budowy atomu na podstawie dualnej natury elektronu
Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe
Rodzaje wiązań - zmiany raczej kosmetyczne, dotyczące wiązań metalicznych, które w końcu dopisano, dopisano także umiejętność określenia polaryzacji wiązania kowalencyjnego na podstawie elektroujemności. Przy rysowaniu wzorów zamieniono umiejętność uwzględnienia wiązań koordynacyjnych na umiejętność rysowania wolnych par elektronowych. Czyli właściwie żadne zmiany jeśli chodzi o arkusz maturalny, bo treści zadań już wcześniej to precyzowały.
Usunięto opisywanie/rysowanie powstawania wiązań kowalencyjnych i jonowych oraz opisywanie powstawania orbitali molekularnych.
Usunięto określenie rodzaju wiązania na podstawie obserwowanych właściwości substancji.
Kinetyka i statyka chemiczna. Energetyka reakcji chemicznych
Usunięto rysowanie wykresu zmian szybkości reakcji w funkcji czasu oraz wykresu zmian stężeń reagentów reakcji pierwszego rzędu w czasie (usunięto rysowanie… ale nie powiedziane, że nie dadzą wykresu do interpretacji)
Usunięto wyznaczanie okresu półtrwania oraz działanie katalizatora na poziomie molekularnym
Usunięto różnice między układem otwartym, zamkniętym i izolowanym.
Usunięto ostatecznie prawo Hessa do obliczeń efektów energetycznych przemian na podstawie wartości standardowych entalpii tworzenia i standardowych entalpii spalania.
Roztwory
Usunięto różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin, ale dodano tworzenie się emulsji
Reakcje w roztworach wodnych
Brak zmian
Systematyka związków nieorganicznych
Doprecyzowano - które wodorki trzeba umieć zaklasyfikować do opowiedniej grupy ze względu na charakter chemiczny: LiH, CH4, NH3, H2O, HF, H2S, HCl, HBr, HI
Usunięto typowe właściwości chemiczne wodorków pierwiastków 17. grupy, w tym ich zachowanie wobec wody i zasad
Usunięto klasyfikowanie z pamięci wodorotlenków do grupy zasadowych lub amfoterycznych, ale trzeba umieć zaklasyfikować je na podstawie wyników doświadczenia oraz umieć przeprowadzić doświadczenie, które wykaże charakter chemiczny danego wodorotlenku
Moc kwasów: usunięto moc kwasów beztlenowych - jak zmienia się w grupe; usunięto wpływ elektroujemności i stopnia utlenienia atomu centralnego na moc kwasów tlenowych
Reakcje utleniania i redukcji
Usunięto przewidywanie przebiegu reakcji utleniania-redukcji związków organicznych (ale na podstawie podanej informacji - oczywiście trzeba umieć równanie zbilansować)
Elektrochemia. Ogniwa i elektroliza
Usunięto całą elektrolizę :)
Metale, niemetale i ich związki
Właściwości chemiczne metali wobec tlenu - usunięto! (ale zostawiono wobec wody i kwasów nieutleniających), natomiast reakcje Al, Fe, Cu, Ag z kwasami utleniającymi: usunięto stężony kwas siarkowy(VI), ale zostawiono kwas azotowy(V)
Porównanie aktywności chemicznej metali - całe zagadnienie usunięto
Właściwości chemiczne niemetali: usunięto reakcję chloru z wodą
Porównanie aktywności chemicznej niemetali (np. brom jest pierwiastkiem bardziej aktywnym niż jod, a mniej aktywnym niż chlor) usunięto doświadczenia i reakcje
Zastosowania wybranych związków nieorganicznych
Zjawisko krasowe - usunięte
Skały gipsowe - usunięte nazwy mineralogiczne
Wstęp do chemii organicznej
W całej organicznej uproszczono nazewnictwo
Węglowodory
Ciągi przemian od węgla (np. otrzymywanie benzenu z węgla) - usunięto
Właściwości chemiczne węglowodorów aromatycznych z pamięci - doprecyzowano: tylko benzen i toluen - spalanie, reakcja z Cl2 lub Br2 wobec katalizatora albo w obecności światła, nitrowanie. Usunięto uwodornienie. Pozostaje wpływ kierujący podstawników, ale doprecyzowano - z pamięci tylko: atom chlorowca, grupa alkilowa, grupa nitrowa, grupa hydroksylowa, grupa karboksylowa
Kraking, reforming - usunięto punkt dotyczący konieczności prowadzenia tych procesów w przemyśle (ale opis procesów pozostał)
Hydroksylowe pochodne węglowodorów − alkohole i fenole
Odróżnienie alkoholi i fenoli - doprecyzowano - na podstawie konkretnych reakcji: reakcji kwasowo-zasadowych lub reakcji z FeCl3
Związki karbonylowe − aldehydy i ketony
Praktycznie bez zmian
Kwasy karboksylowe
Usunięto całkowicie redukujące właściwości kwasu mrówkowego
Doświadczenie na porównanie mocy kwasów - nie trzeba już umieć zaprojektować (wypieranie słabszych kwasów z soli przez kwas mocniejszy). Ale pozostawiono wnioskowanie o mocy (który mocniejszy/słabszy) na podstawie wyników doświadczenia.
Odczyny wodnych roztworów soli kwasów karboksylowych - krótkołańcuchowych i mydeł - usunięto “wyjaśnia przyczynę”. Ale pamiętajmy, że hydroliza jako proces nadal obowiązuje…
Hydroksykwasy - tworzenie estrów wewnątrz- i międzycząsteczkowych - tylko z informacją wstępną
Estry i tłuszcze
Właściwości fizyczne i zastosowanie, utwardzanie, zmydlanie tłuszczów - usunięte. Ale pamiętajmy, że z informacją - może być.
Związki organiczne zawierające azot
Usunięto otrzymywanie amin
Amidy - hydroliza, kondensacja mocznika - usunięto
Białka
Praktycznie bez zmian
Cukry
Wskazanie wiązania O-glikozydowego - uproszczono, usuwając cukry złożone
Usunięto projektowanie doświadczenia: hydroliza cukrów złożonych do prostych
Skrobia i celuloza - różnice - uproszczono do różnic we właściwościach
Równania hydrolizy polisacharydów - usunięto
Przekształcanie cukrów w inne związki - usunięto
Chemia wokół nas
Usunięto równania reakcji fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej
Psucie się żywności, dodatki do żywności - usunięto
Opakowania, odpady - usunięto
Elementy ochrony środowiska
Usunięto: wpływ pH gleby na wzrost wybranych roślin
Usunięto zagadnienia dotyczące rodzajów smogu i mechanizmów jego powstawania oraz ograniczenia zanieczyszczeń powietrza, wód i gleby.
Usunięto punkt dotyczący środków ochrony roślin.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe
I. ATOMY, CZĄSTECZKI I STECHIOMETRIA CHEMICZNA. Uczeń: |
- stosuje pojęcia: nuklid, izotop, mol i
liczba stała Avogadra;
- odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków i na ich podstawie oblicza masę molową związków chemicznych (nieorganicznych i organicznych) o podanych wzorach lub nazwach;
oblicza masę atomową pierwiastka na podstawie jego składu izotopowego i mas atomowych izotopów; ustala skład izotopowy pierwiastka na podstawie jego masy atomowej i mas atomowych izotopów (dla pierwiastków występujących w przyrodzie w postaci mieszaniny dwóch naturalnych izotopów);
ZMIANA NA:
oblicza zmianę masy promieniotwórczego nuklidu w określonym czasie, znając jego okres półtrwania; pisze równania naturalnych przemian promieniotwórczych (α, β¯) oraz sztucznych reakcji jądrowych;- ustala wzór empiryczny i rzeczywisty związku chemicznego (nieorganicznego i organicznego) na podstawie jego składu (
wyrażonego np. w procentach masowych) i masy molowej;
- dokonuje interpretacji jakościowej i ilościowej równania reakcji w ujęciu molowym, masowym i objętościowym (dla gazów);
- wykonuje obliczenia, z uwzględnieniem wydajności reakcji, dotyczące: liczby moli oraz mas substratów i produktów (stechiometria wzorów i
równań chemicznych), objętości gazów w warunkach normalnych, po zmieszaniu substratów w stosunku stechiometrycznym i niestechiometrycznym;
- stosuje do obliczeń równanie Clapeyrona.
na podstawie dualnej natury elektronu wyjaśnia kwantowo-mechaniczny model budowy atomu;- interpretuje wartości liczb kwantowych; opisuje stan elektronu w atomie za pomocą liczb kwantowych;
- stosuje pojęcia: powłoka, podpowłoka, stan orbitalny, spin elektronu;
- stosuje zasady rozmieszczania elektronów na orbitalach (zakaz Pauliego i regułę Hunda) w atomach pierwiastków wieloelektronowych;
- pisze konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków do Z=38 oraz ich jonów o podanym ładunku, uwzględniając przynależność elektronów do podpowłok (zapisy konfiguracji: pełne, skrócone i schematy klatkowe);
- określa przynależność pierwiastków do bloków konfiguracyjnych: s, p i d układu okresowego na podstawie konfiguracji elektronowej; wskazuje związek między budową elektronową atomu a położeniem pierwiastka w układzie okresowym i jego właściwościami fizycznymi (np. promieniem atomowym, energią jonizacji) i chemicznymi.
III. WIĄZANIA CHEMICZNE. ODDZIAŁYWANIA MIĘDZYCZĄSTECZKOWE Uczeń: |
określa rodzaj wiązania (jonowe, kowalencyjne (atomowe) niespolaryzowane, kowalencyjne (atomowe) spolaryzowane, donorowo-akceptorowe (koordynacyjne)) na podstawie elektroujemności oraz liczby elektronów walencyjnych atomów łączących się pierwiastków;
ZMIANA NA:
określa rodzaj wiązania: jonowe, kowalencyjne (w tym koordynacyjne), metaliczne; na podstawie elektroujemności według Paulinga określa polaryzację wiązania kowalencyjnego;- ilustruje graficznie oraz opisuje powstawanie wiązań kowalencyjnych i jonowych; pisze wzory elektronowe typowych cząsteczek związków kowalencyjnych i jonów złożonych, z uwzględnieniem
wiązań koordynacyjnych wolnych par elektronowych;
- wyjaśnia tworzenie orbitali zhybrydyzowanych zgodnie z modelem hybrydyzacji, opisuje ich wzajemne ułożenie w przestrzeni;
- rozpoznaje typ hybrydyzacji (sp, sp2, sp3) orbitali walencyjnych atomu centralnego w cząsteczkach związków nieorganicznych i organicznych; przewiduje budowę przestrzenną drobin metodą VSEPR; określa kształt drobin (struktura diagonalna, trygonalna, tetraedryczna, piramidalna, V-kształtna);
- określa typ wiązania (σ i π) w cząsteczkach związków nieorganicznych i organicznych;
opisuje powstawanie orbitali molekularnych;
- opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, metaliczne), oddziaływań międzycząsteczkowych (siły van der Waalsa, wiązania wodorowe) oraz kształtu drobin na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych; wskazuje te cząsteczki i fragmenty cząsteczek, które są polarne, oraz te, które są niepolarne;
wnioskuje o rodzaju wiązania na podstawie obserwowanych właściwości substancji;- porównuje właściwości fizyczne substancji tworzących kryształy jonowe, kowalencyjne, molekularne oraz metaliczne;
- wyjaśnia pojęcie alotropii pierwiastków; na podstawie znajomości budowy diamentu, grafitu, grafenu i fullerenów tłumaczy ich właściwości i zastosowania.
IV. KINETYKA I STATYKA CHEMICZNA. ENERGETYKA REAKCJI CHEMICZNYCH. Uczeń: |
- definiuje i oblicza szybkość reakcji (jako zmianę stężenia reagenta w czasie);
- przewiduje wpływ: stężenia (ciśnienia) substratów, obecności katalizatora, stopnia rozdrobnienia substratów i temperatury na szybkość reakcji; projektuje i przeprowadza odpowiednie doświadczenia;
- na podstawie równania kinetycznego określa rząd reakcji względem każdego substratu; na podstawie danych doświadczalnych ilustrujących związek między stężeniem substratu a szybkością reakcji określa rząd reakcji i pisze równanie kinetyczne;
szkicuje wykres zmian szybkości reakcji w funkcji czasu oraz wykres zmian stężeń reagentów reakcji pierwszego rzędu w czasie, wyznacza okres półtrwania;- stosuje pojęcia: egzoenergetyczny, endoenergetyczny, energia aktywacji do opisu efektów energetycznych przemian; zaznacza wartość energii aktywacji na schemacie ilustrującym zmiany energii w reakcji egzo- i endoenergetycznej;
- porównuje wartość energii aktywacji przebiegającej z udziałem i bez udziału katalizatora;
wyjaśnia działanie katalizatora na poziomie molekularnym;
- wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć: stan równowagi dynamicznej i stała równowagi; pisze wyrażenie na stałą równowagi danej reakcji;
- oblicza wartość stałej równowagi reakcji odwracalnej; oblicza stężenia równowagowe albo stężenia początkowe reagentów;
- wymienia czynniki, które wpływają na stan równowagi reakcji; wyjaśnia, dlaczego obecność katalizatora nie wpływa na wydajność przemiany; stosuje regułę Le Chateliera-Brauna (regułę przekory) do jakościowego określenia wpływu zmian temperatury, stężenia reagentów i ciśnienia na układ pozostający w stanie równowagi dynamicznej;
opisuje różnice między układem otwartym, zamkniętym i izolowanym;- stosuje pojęcie standardowej entalpii przemiany; interpretuje zapis ΔH < 0 i ΔH > 0; określa efekt energetyczny reakcji chemicznej na podstawie wartości entalpii;
stosuje prawo Hessa do obliczeń efektów energetycznych przemian na podstawie wartości standardowych entalpii tworzenia i standardowych entalpii spalania.
- rozróżnia układy homogeniczne i heterogeniczne;
wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin; opisuje tworzenie się emulsji;
- wykonuje obliczenia związane z przygotowaniem, rozcieńczaniem i zatężaniem roztworów z zastosowaniem pojęć: stężenie procentowe lub molowe oraz rozpuszczalność;
- projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające otrzymać roztwór o określonym stężeniu procentowym lub molowym;
- opisuje sposoby rozdzielenia roztworów właściwych (ciał stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na składniki (m.in. ekstrakcja, chromatografia, elektroforeza);
- projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające rozdzielić mieszaninę niejednorodną (ciał stałych w cieczach) na składniki.
VI. REAKCJE W ROZTWORACH WODNYCH. Uczeń: |
- pisze równania dysocjacji elektrolitycznej związków nieorganicznych i organicznych, z uwzględnieniem dysocjacji stopniowej;
- stosuje termin stopień dysocjacji dla ilościowego opisu zjawiska dysocjacji elektrolitycznej;
- interpretuje wartości pKw, pH, Ka, Kb, Ks;
- wykonuje obliczenia z zastosowaniem pojęć: stała dysocjacji, stopień dysocjacji, pH, iloczyn jonowy wody, iloczyn rozpuszczalności; stosuje do obliczeń prawo rozcieńczeń Ostwalda;
- porównuje moc elektrolitów na podstawie wartości ich stałych dysocjacji;
- przewiduje odczyn roztworu po reakcji substancji zmieszanych w ilościach stechiometrycznych i niestechiometrycznych;
- klasyfikuje substancje jako kwasy lub zasady zgodnie z teorią Brønsteda- -Lowry’ego; wskazuje sprzężone pary kwas – zasada;
- uzasadnia przyczynę kwasowego odczynu wodnych roztworów kwasów, zasadowego odczynu wodnych roztworów niektórych wodorotlenków (zasad) i amoniaku oraz odczynu niektórych wodnych roztworów soli zgodnie z teorią Brønsteda-Lowry’ego; pisze odpowiednie równania reakcji;
- pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i wybranych soli z wodą w formie jonowej pełnej i skróconej.
VII. SYSTEMATYKA ZWIĄZKÓW NIEORGANICZNYCH. Uczeń: |
- na podstawie wzoru sumarycznego, opisu budowy lub właściwości fizykochemicznych klasyfikuje dany związek chemiczny do: tlenków, wodorków, wodorotlenków, kwasów, soli (w tym wodoro- i hydroksosoli, hydratów);
- na podstawie wzoru sumarycznego związku nieorganicznego pisze jego nazwę, na podstawie nazwy pisze jego wzór sumaryczny;
- pisze równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1 do 30 (synteza pierwiastków z tlenem, rozkład soli, np. CaCO3, i wodorotlenków, np. Cu(OH)2);
- opisuje typowe właściwości chemiczne tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1 do 20 oraz Cr, Cu, Zn, Mn i Fe, w tym zachowanie wobec wody, kwasów i zasad; pisze odpowiednie równania reakcji w formie cząsteczkowej i jonowej;
- klasyfikuje tlenki ze względu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy, amfoteryczny i obojętny); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać charakter chemiczny tlenku; wnioskuje o charakterze chemicznym tlenku na podstawie wyników doświadczenia;
- klasyfikuje wodorki: LiH, CH4, NH3, H2O, HF, H2S, HCl, HBr, HI ze względu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy i obojętny); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać charakter chemiczny wodorku; wnioskuje o charakterze chemicznym wodorku na podstawie wyników doświadczenia; pisze odpowiednie równania reakcji potwierdzające charakter chemiczny wodorków;
opisuje typowe właściwości chemiczne wodorków pierwiastków 17. grupy, w tym ich zachowanie wobec wody i zasad;
- projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać różnymi metodami: wodorotlenki, kwasy i sole; pisze odpowiednie równania reakcji;
8) klasyfikuje wodorotlenki ze względu na ich charakter chemiczny (zasadowy, amfoteryczny); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać charakter chemiczny wodorotlenku (zasadowy, amfoteryczny); wnioskuje o charakterze chemicznym wodorotlenku na podstawie wyników doświadczenia; pisze odpowiednie równania reakcji potwierdzające charakter chemiczny wodorotlenków (w tym równania reakcji otrzymywania hydroksokompleksów);- opisuje typowe właściwości chemiczne kwasów, w tym zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy; projektuje i przeprowadza odpowiednie doświadczenia; pisze odpowiednie równania reakcji;
- klasyfikuje poznane kwasy ze względu na ich skład (kwasy tlenowe i beztlenowe), moc i właściwości utleniające;
przedstawia i uzasadnia zmiany mocy kwasów fluorowcowodorowych;opisuje wpływ elektroujemności i stopnia utlenienia atomu centralnego na moc kwasów tlenowych;- przewiduje przebieg reakcji soli z mocnymi kwasami (wypieranie kwasów słabszych, nietrwałych, lotnych) oraz soli z zasadami; pisze odpowiednie równania reakcji.
VIII. REAKCJE UTLENIANIA I REDUKCJI. Uczeń: |
- stosuje pojęcia: stopień utlenienia, utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja;
- wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i redukcji w podanej reakcji;
- na podstawie konfiguracji elektronowej atomów przewiduje typowe stopnie utlenienia pierwiastków;
- oblicza stopnie utlenienia pierwiastków w jonie i cząsteczce związku nieorganicznego i organicznego;
- stosuje zasady bilansu elektronowo-jonowego – dobiera współczynniki stechiometryczne w schematach reakcji utleniania-redukcji (w formie cząsteczkowej i jonowej);
- przewiduje kierunek przebiegu reakcji utleniania-redukcji na podstawie wartości potencjałów standardowych półogniw; pisze odpowiednie równania reakcji;
przewiduje przebieg reakcji utleniania-redukcji związków organicznych.
IX. ELEKTROCHEMIA. OGNIWA I ELEKTROLIZA. Uczeń: |
- stosuje pojęcia: półogniwo, anoda, katoda, ogniwo galwaniczne, klucz elektrolityczny; potencjał standardowy półogniwa, szereg elektrochemiczny, SEM;
- pisze oraz rysuje schemat ogniwa odwracalnego i nieodwracalnego;
- pisze równania reakcji zachodzące na elektrodach (na katodzie i anodzie) ogniwa galwanicznego o danym schemacie; projektuje ogniwo, w którym zachodzi dana reakcja chemiczna; pisze schemat tego ogniwa;
- oblicza SEM ogniwa galwanicznego na podstawie standardowych potencjałów półogniw, z których jest ono zbudowane;
wyjaśnia przebieg korozji elektrochemicznej stali i żeliwa; pisze odpowiednie równania reakcji; opisuje sposoby ochrony metali przed korozją elektrochemiczną;
ZMIANA NA:
wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje:
- o przebiegu korozji elektrochemicznej stali i żeliwa oraz o sposobach ochrony metali przed korozją elektrochemiczną;
- na temat współczesnych źródeł prądu stałego.
stosuje pojęcia: elektroda, elektrolizer, elektroliza, potencjał rozkładowy;przewiduje produkty elektrolizy stopionych tlenków, soli, wodorotlenków, wodnych roztworów kwasów i soli oraz zasad;pisze równania dysocjacji termicznej; pisze odpowiednie równania reakcji elektrodowych zachodzących w trakcie elektrolizy;projektuje i przeprowadza doświadczenia, w których drogą elektrolizy otrzyma np. wodór, tlen, chlor, miedź;opisuje budowę, działanie i zastosowanie współczesnych źródeł prądu stałego (np. akumulator, bateria, ogniwo paliwowe).
X. METALE, NIEMETALE I ICH ZWIĄZKI. Uczeń: |
- opisuje podobieństwa we właściwościach pierwiastków w grupach układu okresowego i zmienność właściwości w okresach;
- opisuje podstawowe właściwości fizyczne metali i wyjaśnia je na podstawie znajomości natury wiązania metalicznego;
- analizuje i porównuje właściwości fizyczne i chemiczne metali grup 1. i 2.;
- opisuje właściwości fizyczne i chemiczne glinu; wyjaśnia, na czym polega pasywacja glinu; tłumaczy znaczenie tego zjawiska w zastosowaniu glinu w technice;
- pisze równania reakcji ilustrujące typowe właściwości chemiczne metali wobec:
tlenu (dla Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu), wody (dla Na, K, Mg, Ca), kwasów nieutleniających (dla Na, K, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Mn, Cr), przewiduje i opisuje przebieg reakcji rozcieńczonego i stężonego roztworu kwasu azotowego(V) oraz stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI) (dla Al, Fe, Cu, Ag); z Al, Fe, Cu, Ag;
projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik pozwoli porównać aktywność chemiczną metali; pisze odpowiednie równania reakcji;- przewiduje produkty redukcji jonów manganianowych(VII) w zależności od środowiska, a także jonów dichromianowych(VI) w środowisku kwasowym; pisze odpowiednie równania reakcji;
- projektuje i przeprowadza doświadczenia, w wyniku których można otrzymać wodór (reakcje aktywnych metali z wodą lub niektórych metali z niektórymi kwasami), pisze odpowiednie równania reakcji;
projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające obserwuje przebieg doświadczenia pozwalającego otrzymać w laboratorium: tlen (np. reakcja rozkładu H2O2 lub KMnO4), chlor (np. reakcja HCl z MnO2 lub z KMnO4); pisze odpowiednie równania reakcji;- pisze równania reakcji ilustrujące typowe właściwości chemiczne niemetali, w tym między innymi równania reakcji: wodoru z niemetalami (Cl2, Br2, O2, N2, S), chloru, bromu i siarki z metalami (Na, K, Mg, Ca, Fe, Cu);
chloru z wodą;
- analizuje i porównuje właściwości fizyczne i chemiczne fluorowców;
projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg wykaże, że np. brom jest pierwiastkiem bardziej aktywnym niż jod, a mniej aktywnym niż chlor; pisze odpowiednie równania reakcji.
XI. ZASTOSOWANIA WYBRANYCH ZWIĄZKÓW NIEORGANICZNYCH. Uczeń: |
- bada i opisuje właściwości tlenku krzemu(IV);
wymienia odmiany tlenku krzemu(IV) występujące w przyrodzie i wymienia ich zastosowania; wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o odmianach tlenku krzemu(IV) występujących w przyrodzie i ich zastosowaniach;
opisuje proces produkcji szkła; jego rodzaje, właściwości i zastosowania;
ZMIANA NA:
wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o procesie produkcji szkła; jego rodzajach, właściwościach i zastosowaniach;opisuje rodzaje skał wapiennych (wapień, marmur, kreda), ich właściwości i zastosowania; wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o właściwościach i zastosowaniach skał wapiennych (wapień, marmur, kreda); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego celem będzie odróżnienie skał wapiennych od innych skał i minerałów; pisze odpowiednie równania reakcji;- opisuje mechanizm
zjawiska krasowego i usuwania twardości przemijającej wody; pisze odpowiednie równania reakcji;
- pisze wzory hydratów i soli bezwodnych (CaSO4, (CaSO4)2·H2O i CaSO4·2H2O);
podaje ich nazwy mineralogiczne; opisuje różnice we właściwościach hydratów i substancji bezwodnych; przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania i weryfikuje swoje przewidywania doświadczalnie; wymienia zastosowania skał gipsowych; wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej; pisze odpowiednie równanie reakcji; wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej; pisze odpowiednie równanie reakcji; wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o właściwościach i zastosowaniach skał gipsowych;
podaje przykłady nawozów naturalnych i sztucznych, uzasadnia potrzebę ich stosowania.
ZMIANA NA:
wyszukuje i prezentuje informacje na temat składu nawozów naturalnych i sztucznych oraz klasyfikuje je pod kątem zawartości pierwiastków.
XII. WSTĘP DO CHEMII ORGANICZNEJ. Uczeń: |
wyjaśnia i stosuje założenia teorii strukturalnej budowy związków organicznych;- na podstawie wzoru sumarycznego, półstrukturalnego (grupowego), opisu budowy lub właściwości fizykochemicznych klasyfikuje dany związek chemiczny do: węglowodorów (nasyconych, nienasyconych, cyklicznych, aromatycznych), związków jednofunkcyjnych (fluorowcopochodnych, alkoholi, fenoli, aldehydów, ketonów, kwasów karboksylowych, estrów, amin, amidów), związków wielofunkcyjnych (hydroksykwasów, aminokwasów, peptydów, białek, cukrów); na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych) podaje nazwy systematyczne związków zawierających w szkielecie do 8 atomów węgla: węglowodorów, jednofunkcyjnych pochodnych węglowodorów (fluorowcopochodnych, alkoholi, fenoli, aldehydów, ketonów, kwasów karboksylowych, estrów); na podstawie nazw systematycznych rysuje ich wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe);
- stosuje pojęcia: homolog, szereg homologiczny, wzór ogólny, rzędowość w związkach organicznych, izomeria konstytucyjna (szkieletowa, położenia, grup funkcyjnych), stereoizomeria (izomeria geometryczna, izomeria optyczna); rozpoznaje i klasyfikuje izomery;
- rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) izomerów konstytucyjnych o podanym wzorze sumarycznym; wśród podanych wzorów węglowodorów i ich pochodnych wskazuje izomery konstytucyjne;
- wyjaśnia zjawisko izomerii geometrycznej (cis–trans); uzasadnia warunki wystąpienia izomerii geometrycznej w cząsteczce związku o podanej nazwie lub o podanym wzorze strukturalnym (lub półstrukturalnym); rysuje wzory izomerów geometrycznych;
- wyjaśnia zjawisko izomerii optycznej; wskazuje centrum stereogeniczne (asymetryczny atom węgla); rysuje wzory w projekcji Fischera izomerów optycznych: enancjomerów i diastereoizomerów; uzasadnia warunki wystąpienia izomerii optycznej w cząsteczce związku o podanej nazwie lub o podanym wzorze; ocenia, czy cząsteczka o podanym wzorze stereochemicznym jest chiralna;
przedstawia tendencje zmian właściwości fizycznych
ZMIANA NA:
analizuje zmiany właściwości fizycznych (np. temperatura topnienia, temperatura wrzenia, rozpuszczalność w wodzie) w szeregach homologicznych oraz analizuje i porównuje właściwości różnych izomerów konstytucyjnych; porównuje właściwości stereoizomerów (enancjomerów i diastereoizomerów)
;wyjaśnia wpływ budowy cząsteczek (kształtu łańcucha węglowego oraz obecności podstawnika lub grupy funkcyjnej) na właściwości związków organicznych; porównuje właściwości różnych izomerów konstytucyjnych; porównuje właściwości stereoizomerów (enancjomerów i diastereoizomerów);- klasyfikuje reakcje związków organicznych ze względu na typ procesu (addycja, eliminacja, substytucja, polimeryzacja, kondensacja) i mechanizm reakcji (elektrofilowy, nukleofilowy, rodnikowy); wyjaśnia mechanizmy reakcji; pisze odpowiednie równania reakcji.
XIII. WĘGLOWODORY. Uczeń: |
podaje nazwy systematyczne węglowodorów (alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla w cząsteczce – oraz węglowodorów cyklicznych i aromatycznych) na podstawie wzorów strukturalnych, półstrukturalnych (grupowych) lub uproszczonych; rysuje wzory węglowodorów na podstawie ich nazw; podaje nazwy systematyczne fluorowcopochodnych węglowodorów na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych); rysuje ich wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) na podstawie nazw systematycznych;- ustala rzędowość atomów węgla w cząsteczce węglowodoru;
- opisuje właściwości chemiczne alkanów na przykładzie reakcji: spalania, substytucji atomu (lub atomów) wodoru przez atom (lub atomy) chloru albo bromu przy udziale światła; pisze odpowiednie równania reakcji;
- opisuje właściwości chemiczne alkenów na przykładzie reakcji: spalania, addycji: H2, Cl2 i Br2, HCl i HBr, H2O, polimeryzacji; przewiduje produkty reakcji przyłączenia cząsteczek niesymetrycznych do niesymetrycznych alkenów na podstawie reguły Markownikowa (produkty główne i uboczne); opisuje zachowanie alkenów wobec wodnego roztworu manganianu(VII) potasu; pisze odpowiednie równania reakcji;
- planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać np. alken z alkanu (z udziałem fluorowcopochodnych węglowodorów); pisze odpowiednie równania reakcji;
- opisuje właściwości chemiczne alkinów na przykładzie reakcji: spalania, addycji: H2, Cl2 i Br2, HCl, i HBr, H2O,
trimeryzacji etynu; pisze odpowiednie równania reakcji;
- ustala wzór monomeru, z którego został otrzymany polimer o podanej strukturze; rysuje wzór polimeru powstającego z monomeru o podanym wzorze lub nazwie; pisze odpowiednie równania reakcji;
klasyfikuje tworzywa sztuczne w zależności od ich właściwości (termoplasty i duroplasty) wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o tworzywach; wskazuje na zagrożenia związane z gazami powstającymi w wyniku spalania się np. PVC;- opisuje budowę cząsteczki benzenu z uwzględnieniem delokalizacji elektronów; wyjaśnia, dlaczego benzen, w przeciwieństwie do alkenów i alkinów, nie odbarwia wody bromowej ani wodnego roztworu manganianu(VII) potasu;
planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać np. benzen z węgla i dowolnych odczynników nieorganicznych; pisze odpowiednie równania;- opisuje właściwości chemiczne
węglowodorów aromatycznych benzenu i toluenu (metylobenzenu) na przykładzie reakcji: spalania, z Cl2 lub Br2 wobec katalizatora albo w obecności światła, nitrowania, katalitycznego uwodornienia; pisze odpowiednie równania reakcji dla benzenu i metylobenzenu (toluenu) oraz ich pochodnych pisze równania reakcji chlorowcowania i nitrowania pochodnych benzenu, uwzględniając wpływ kierujący podstawników (np. atom chlorowca, grupa alkilowa, grupa nitrowa, grupa hydroksylowa, grupa karboksylowa);
- projektuje doświadczenia pozwalające na wskazanie różnic we właściwościach chemicznych węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych; na podstawie wyników przeprowadzonych doświadczeń wnioskuje o rodzaju węglowodoru; pisze odpowiednie równania reakcji;
opisuje przebieg
ZMIANA NA:
wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje na temat destylacji ropy naftowej i pirolizy węgla kamiennego; wymienia nazwy produktów tych procesów i ich zastosowania;- wyjaśnia pojęcie liczby oktanowej (LO) i podaje sposoby zwiększania LO benzyny; tłumaczy, na czym polega kraking oraz reforming
i uzasadnia konieczność prowadzenia tych procesów w przemyśle.
XIV. HYDROKSYLOWE POCHODNE WĘGLOWODRÓW - ALKOHOLE I FENOLE. Uczeń: |
- porównuje budowę cząsteczek alkoholi i fenoli; wskazuje wzory alkoholi pierwszo-, drugo-, i trzeciorzędowych;
na podstawie wzoru strukturalnego, półstrukturalnego (grupowego) lub uproszczonego podaje nazwy systematyczne alkoholi i fenoli; na podstawie nazwy systematycznej lub zwyczajowej rysuje ich wzory strukturalne, półstrukturalne (grupowe) lub uproszczone;- opisuje właściwości chemiczne alkoholi na przykładzie reakcji: spalania, z HCl i HBr, zachowania wobec sodu, utlenienia do związków karbonylowych, eliminacji wody, reakcji z nieorganicznymi kwasami tlenowymi i kwasami karboksylowymi; pisze odpowiednie równania reakcji;
- porównuje właściwości fizyczne i chemiczne alkoholi mono- i polihydroksylowych (etanolu (alkoholu etylowego), etano-1,2-diolu (glikolu etylenowego), propano-1,2-diolu (glikolu propylenowego) i propano-1,2,3-triolu (glicerolu)); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróżnić alkohol monohydroksylowy od alkoholu polihydroksylowego; na podstawie obserwacji wyników doświadczenia klasyfikuje alkohol do mono- lub polihydroksylowych;
- opisuje zachowanie: alkoholi pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowych wobec utleniaczy (np. CuO lub K2Cr2O7/H2SO4); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróżnić alkohol trzeciorzędowy od alkoholu pierwszo- i drugorzędowego; pisze odpowiednie równania reakcji;
- pisze równanie reakcji manganianu(VII) potasu (w środowisku kwasowym) z alkoholem (np. z etanolem, etano-1,2-diolem);
- opisuje właściwości chemiczne fenoli na podstawie reakcji z: sodem, wodorotlenkiem sodu, bromem, kwasem azotowym(V); pisze odpowiednie równania reakcji dla
benzenolu (fenolu, hydroksybenzenu) fenolu (benzenolu, hydroksybenzenu) i jego pochodnych; projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróżnić alkohol od fenolu; na podstawie wyników doświadczenia klasyfikuje substancję do alkoholi lub fenoli; na podstawie wyników doświadczenia (reakcji kwasowo-zasadowych lub reakcji z FeCl3) klasyfikuje substancję do alkoholi lub fenoli;
- na podstawie obserwacji doświadczeń formułuje wniosek dotyczący kwasowego charakteru fenolu; projektuje i przeprowadza doświadczenie, które umożliwi porównanie mocy kwasów, np. fenolu i kwasu węglowego; pisze odpowiednie równania reakcji;
- planuje ciągi przemian pozwalających otrzymać alkohol lub fenol z odpowiedniego węglowodoru; pisze odpowiednie równania reakcji;
porównuje metody otrzymywania, właściwości i zastosowania alkoholi i fenoli.- wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o metodach otrzymywania, właściwościach fizycznych i chemicznych oraz zastosowaniach alkoholi i fenoli.
XV. ZWIĄZKI KARBONYLOWE - ALDEHYDY I KETONY. Uczeń: |
- opisuje podobieństwa i różnice w budowie cząsteczek aldehydów i ketonów
(obecność grupy karbonylowej: aldehydowej lub ketonowej)
ZMIANIA NA:
(położenie grupy karbonylowej);
na podstawie wzoru strukturalnego lub półstrukturalnego (grupowego) podaje nazwy systematyczne aldehydów i ketonów; na podstawie nazwy systematycznej rysuje wzory strukturalne lub półstrukturalne (grupowe);- projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróżnić aldehyd od ketonu; na podstawie wyników doświadczenia klasyfikuje substancję do aldehydów lub ketonów; pisze odpowiednie równania reakcji aldehydu z odczynnikiem Tollensa i odczynnikiem Trommera;
porównuje metody otrzymywania, właściwości i zastosowania aldehydów i ketonów.- wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o metodach otrzymywania, właściwościach i zastosowaniach aldehydów i ketonów.
XVI. KWASY KARBOKSYLOWE. Uczeń: |
- wskazuje grupę karboksylową i resztę kwasową we wzorach kwasów karboksylowych (alifatycznych i aromatycznych);
na podstawie wzoru strukturalnego lub półstrukturalnego (grupowego) podaje nazwy systematyczne (lub zwyczajowe) kwasów karboksylowych; na podstawie nazwy systematycznej (lub zwyczajowej) rysuje wzory strukturalne lub półstrukturalne (grupowe);
- pisze równania reakcji otrzymywania kwasów karboksylowych (np. z alkoholi lub z aldehydów);
- pisze równania dysocjacji elektrolitycznej rozpuszczalnych w wodzie kwasów karboksylowych i nazywa powstające w tych reakcjach jony;
- opisuje właściwości chemiczne kwasów karboksylowych na podstawie reakcji tworzenia: soli, estrów, amidów; pisze odpowiednie równania reakcji; projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymywać sole kwasów karboksylowych (w reakcjach kwasów z: metalami, tlenkami metali, wodorotlenkami metali i solami kwasów o mniejszej mocy);
uzasadnia przyczynę redukujących właściwościach kwasu metanowego (mrówkowego); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik wykaże właściwości redukujące kwasu metanowego (mrówkowego) (reakcja HCOOH z MnO4 −); pisze odpowiednie równania reakcji;- opisuje czynniki wpływające na moc kwasów karboksylowych (długość łańcucha węglowego, obecność polarnych podstawników);
projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik dowiedzie, że dany kwas organiczny jest kwasem słabszym np. od kwasu siarkowego(VI) i mocniejszym np. od kwasu węglowego; na podstawie wyników doświadczenia porównuje moc kwasów;projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik wykaże podobieństwo we właściwościach chemicznych kwasów nieorganicznych i kwasów karboksylowych;wyjaśnia przyczynę zasadowego odczynu wodnych roztworów niektórych soli, np. octanu sodu i mydła; pisze odpowiednie równania reakcji;wymienia zastosowania kwasów karboksylowych;- wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o zastosowaniu kwasów karboksylowych;
opisuje budowę hydroksykwasów; wyjaśnia możliwość tworzenia estrów międzycząsteczkowych (laktydy, poliestry) i wewnątrzcząsteczkowych (laktony) przez niektóre hydroksykwasy; pisze odpowiednie równania reakcji; opisuje występowanie i zastosowania hydroksykwasów (np. kwasu mlekowego i salicylowego).- wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o budowie, występowaniu i zastosowaniach hydroksykwasów oraz możliwości tworzenia przez nie estrów międzycząsteczkowych (laktydy, poliestry) i wewnątrzcząsteczkowych (laktony).
XVII. ESTRY I TŁUSZCZE. Uczeń: |
- opisuje strukturę cząsteczek estrów i wiązania estrowego;
tworzy nazwy (systematyczne lub zwyczajowe) estrów kwasów karboksylowych i tlenowych kwasów nieorganicznych; rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) estrów na podstawie ich nazwy;- projektuje i przeprowadza reakcje estryfikacji; pisze równania reakcji alkoholi z kwasami nieorganicznymi i karboksylowymi; wskazuje na funkcję stężonego H2SO4;
- wskazuje wpływ różnych czynników na położenie stanu równowagi reakcji estryfikacji lub hydrolizy estru;
- wyjaśnia i porównuje przebieg hydrolizy estrów (np. octanu etylu, tłuszczów) w środowisku kwasowym (reakcja z wodą w obecności kwasu siarkowego(VI)) oraz w środowisku zasadowym (reakcja z wodorotlenkiem sodu); pisze odpowiednie równania reakcji;
- opisuje budowę tłuszczów stałych i ciekłych (jako estrów glicerolu i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych)
oraz ich właściwości fizyczne i zastosowania;
projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik dowiedzie, że w skład oleju jadalnego wchodzą związki o charakterze nienasyconym;opisuje proces utwardzania tłuszczów ciekłych; pisze odpowiednie równanie reakcji;opisuje proces zmydlania tłuszczów; pisze odpowiednie równania reakcji;wyjaśnia, w jaki sposób z glicerydów otrzymuje się kwasy tłuszczowe lub mydła; pisze odpowiednie równania reakcji;wyjaśnia, na czym polega proces usuwania brudu; bada wpływ twardości wody na powstawanie związków trudno rozpuszczalnych; zaznacza fragmenty hydrofobowe i hydrofilowe we wzorach cząsteczek substancji powierzchniowo czynnych;- wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o procesie usuwania brudu;
- zaznacza fragmenty hydrofobowe i hydrofilowe we wzorach cząsteczek substancji powierzchniowo czynnych;
wymienia zastosowania estrów;- wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o właściwościach fizycznych, chemicznych i zastosowaniach estrów i tłuszczów.
- planuje ciągi przemian chemicznych wiążące ze sobą właściwości poznanych węglowodorów i ich pochodnych; pisze odpowiednie równania reakcji.
XVIII. ZWIĄZKI ORGANICZNE ZAWIERAJĄCE AZOT. Uczeń: |
- opisuje budowę amin; wskazuje wzory amin pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowych;
- porównuje budowę amoniaku i amin; rysuje wzory elektronowe cząsteczek amoniaku i aminy (np. metyloaminy);
- wskazuje podobieństwa i różnice w budowie amin alifatycznych (np. metyloaminy) i amin aromatycznych (np. fenyloaminy (aniliny));
- porównuje i wyjaśnia przyczynę zasadowych właściwości amoniaku i amin; pisze odpowiednie równania reakcji;
pisze równania reakcji otrzymywania amin alifatycznych (np. w procesie alkilowania amoniaku) i amin aromatycznych (np. otrzymywanie aniliny w wyniku reakcji redukcji nitrobenzenu);- opisuje właściwości chemiczne amin na podstawie reakcji: z wodą, z kwasami nieorganicznymi
(np. z kwasem solnym) i z kwasami karboksylowymi; pisze odpowiednie równania reakcji; pisze równanie reakcji fenyloaminy (aniliny) z wodą bromową;pisze równania reakcji hydrolizy amidów (np. acetamidu) w środowisku kwasowym i zasadowym;analizuje budowę cząsteczki mocznika (m.in. brak fragmentu węglowodorowego) i wynikające z niej właściwości, wskazuje na jego zastosowania (nawóz sztuczny, produkcja leków, tworzyw sztucznych);pisze równanie reakcji kondensacji dwóch cząsteczek mocznika; wykazuje, że produktem kondensacji mocznika jest związek zawierający w cząsteczce wiązanie amidowe (peptydowe);- pisze wzór ogólny α-aminokwasów w postaci RCH(NH2)COOH; wyjaśnia, co oznacza, że aminokwasy białkowe są α-aminokwasami i należą do szeregu konfiguracyjnego L;
projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik potwierdzi amfoteryczny charakter aminokwasów; opisuje właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów oraz mechanizm powstawania jonów obojnaczych;- pisze równania reakcji kondensacji cząsteczek aminokwasów (o podanych wzorach) prowadzących do powstania di- i tripeptydów i wskazuje wiązania peptydowe w otrzymanym produkcie;
- tworzy wzory dipeptydów i tripeptydów, powstających z podanych aminokwasów; rozpoznaje reszty aminokwasów białkowych w cząsteczkach peptydów;
- opisuje przebieg hydrolizy peptydów, rysuje wzory półstrukturalne (grupowe) aminokwasów powstających w procesie hydrolizy peptydu o danej strukturze;
- projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik dowiedzie obecności wiązań peptydowych w analizowanym związku (reakcja biuretowa).
opisuje budowę białek (jako polimerów kondensacyjnych aminokwasów);
ZMIANA NA:
wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o budowie, właściwościach fizycznych, znaczeniu i zastosowaniu białek;opisuje strukturę drugorzędową białek (α- i β-) oraz wykazuje znaczenie wiązań wodorowych dla ich stabilizacji; tłumaczy znaczenie trzeciorzędowej struktury białek i wyjaśnia stabilizację tej struktury przez grupy R-, zawarte w resztach aminokwasów (wiązania jonowe, mostki disiarczkowe, wiązania wodorowe i oddziaływania van der Waalsa);
ZMIANA NA:
wyjaśnia przyczynę obserwuje proces denaturacji białek wywołanej oddziaływaniem na nie soli metali ciężkich i wysokiej temperatury; wymienia czynniki wywołujące wysalanie białek i wyjaśnia ten proces;- projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające na identyfikację białek (reakcja biuretowa i reakcja ksantoproteinowa).
- dokonuje podziału cukrów na proste i złożone, klasyfikuje cukry proste ze względu na grupę funkcyjną i liczbę atomów węgla w cząsteczce; wyjaśnia, co oznacza, że naturalne monosacharydy należą do szeregu konfiguracyjnego D;
wskazuje na pochodzenie wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o pochodzeniu cukrów prostych zawartych np. w owocach (fotosynteza);- zapisuje wzory łańcuchowe w projekcji Fischera glukozy i fruktozy; wykazuje, że cukry proste należą do polihydroksyaldehydów lub polihydroksyketonów; rysuje wzory taflowe (Hawortha) anomerów α i β glukozy i fruktozy; na podstawie wzoru łańcuchowego monosacharydu rysuje jego wzory taflowe; na podstawie wzoru taflowego rysuje wzór w projekcji Fischera; rozpoznaje reszty glukozy i fruktozy w disacharydach i polisacharydach o podanych wzorach;
- projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik potwierdzi właściwości redukujące np. glukozy; projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik potwierdzi obecność grup hydroksylowych w cząsteczce monosacharydu, np. glukozy;
opisuje właściwości glukozy i fruktozy; wskazuje na ich podobieństwa i różnice; projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające na odróżnienie tych cukrów; glukozy i fruktozy;- wskazuje wiązanie O-glikozydowe w cząsteczkach cukrów o podanych wzorach (np. sacharozy, maltozy, celobiozy
, celulozy, amylozy, amylopektyny);
- wyjaśnia, dlaczego maltoza ma właściwości redukujące, a sacharoza nie wykazuje właściwości redukujących;
projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające przekształcić cukry złożone (np. sacharozę) w cukry proste;porównuje budowę cząsteczek i właściwości obserwuje różnice we właściwościach skrobi i celulozy;pisze uproszczone równanie hydrolizy polisacharydów (skrobi i celulozy);planuje ciąg przemian pozwalających przekształcić cukry w inne związki organiczne (np. glukozę w alkohol etylowy, a następnie w octan etylu); pisze odpowiednie równania reakcji.
XXI. CHEMIA WOKÓŁ NAS. Uczeń wyszukuje, porównuje i prezentuje informacje: |
- klasyfikuje włókna na: celulozowe, białkowe, sztuczne i syntetyczne; wskazuje ich zastosowania; opisuje wady i zalety; uzasadnia potrzebę stosowania tych włókien;
- projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające zidentyfikować włókna celulozowe, białkowe, sztuczne i syntetyczne;
- opisuje tworzenie się emulsji, ich zastosowania; analizuje skład kosmetyków (np. na podstawie etykiety kremu, balsamu, pasty do zębów itd.) i wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat ich działania;
wyjaśnia, na czym mogą polegać i od czego zależeć lecznicze i toksyczne właściwości substancji chemicznych (dawka, rozpuszczalność w wodzie, sposób przenikania do organizmu), np. aspiryny, nikotyny, etanolu (alkoholu etylowego);- o właściwościach leczniczych i toksycznych substancji chemicznych (dawka, rozpuszczalność w wodzie, sposób przenikania do organizmu), np. leków, nikotyny, etanolu;
wyszukuje informacje na temat działania składników popularnych leków (np. węgla aktywowanego, aspiryny kwasu acetylosalicylowego, środków neutralizujących nadmiar kwasu w żołądku);wyszukuje informacje na temat składników zawartych w kawie, herbacie, mleku, wodzie mineralnej, napojach typu cola w aspekcie ich działania na organizm ludzki;opisuje procesy fermentacyjne zachodzące o procesach zachodzących podczas wyrabiania ciasta i pieczenia chleba, produkcji wina, otrzymywania kwaśnego mleka, jogurtów, serów;
pisze równania reakcji fermentacji alkoholowej, octowej i mlekowej;wyjaśnia przyczyny psucia się żywności i proponuje sposoby zapobiegania temu procesowi; przedstawia znaczenie i konsekwencje stosowania dodatków do żywności, w tym konserwantów;wskazuje na charakter chemiczny składników o chemicznym składzie środków do mycia szkła, przetykania rur, czyszczenia metali i biżuterii w aspekcie zastosowań tych produktów; wyjaśnia na czym polega proces usuwania zanieczyszczeń za pomocą tych środków oraz opisuje zasady bezpiecznego ich stosowania; stosuje te środki, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa;podaje przykłady opakowań (celulozowych, szklanych, metalowych, z tworzyw sztucznych) stosowanych w życiu codziennym; opisuje ich wady i zalety;proponuje sposoby zagospodarowania odpadów; opisuje powszechnie stosowane metody utylizacji.
XXII. ELEMENTY OCHRONY ŚRODOWISKA. Uczeń: |
- tłumaczy, na czym polegają sorpcyjne właściwości gleby w uprawie roślin i ochronie środowiska;
opisuje wpływ pH gleby na wzrost wybranych roślin; planuje i przeprowadza badanie kwasowości gleby oraz badanie właściwości sorpcyjnych gleby;
wymienia podstawowe rodzaje wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o rodzajach zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby (np. metale ciężkie, węglowodory, produkty spalania paliw, freony, pyły, azotany(V), fosforany(V) (ortofosforany(V)), ich źródła oraz wpływ na stan środowiska naturalnego, w tym klimatu; wymienia działania (indywidualne/kompleksowe), jakie powinny być wprowadzane w celu ograniczania tych zjawisk; opisuje rodzaje smogu oraz mechanizmy jego powstawania;- proponuje sposoby ochrony środowiska naturalnego przed zanieczyszczeniem i degradacją zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju;
- wskazuje
Przygotowanie do matury 2025 - nowy nabór:
Przygotowanie do matury 2026 - nowy nabór:
Przygotowanie do Egzaminu Ósmoklasisty 2025 - nowy nabór:
Odwiedź nasze kanały w mediach społecznościowych
