Jak poradzić sobie z kontekstami na maturze?

Nawet uczniowie, którzy na co dzień nie mają problemów z pisaniem wypracowań obawiają się tego, o czym nauczyciele mówią im już od wielu miesięcy. Konteksty – bowiem to o nich mowa – to jeden z elementów, który od tego roku powinien pojawić się w rozprawce każdego maturzysty. Jak się do tego zabrać?

Jakie mamy rodzaje kontekstów?

W swojej rozprawce musisz umieścić min. dwa konteksty. Dopadną Cię one również na maturze ustnej. Sformułowanie „odnieś się do kontekstu” oznacza, że musisz pokazać, że widzisz punkty wspólne pomiędzy omawianym przez Ciebie wątkiem / motywem z lektury / postępowaniem bohatera a czymś innym. Czym może być to „coś innego”, do którego masz nawiązać?

biografią np. autora danej książki – gdyby nie hiszpańska wojna domowa, której doświadczył George Orwell, być może „Rok 1984” nigdy by nie powstał. Zdobyte przez niego wówczas doświadczenia oraz materiał dziennikarski posłużyły mu do przygotowania książki, która do dziś przeraża przywódców wielu państw totalitarnych;
wydarzeniem historycznym – piszesz o postawach kobiet prezentowanych na kartach literatury i postanowiłeś wspomnieć o Emilii Plater, bohaterce wiersza „Śmierć pułkownika”? Kontekst historyczny pasuje tu idealnie. Wspomnij o jej udziale w powstaniu listopadowym, które było zrywem niepodległościowym, czyli próbą odzyskania wolności po wielu latach życia pod zaborami. Możesz też wyjaśnić, dlaczego wówczas kobieta biorąca udział w walkach była uznawana za niepasującą do swoich czasów;
nurtem filozoficznym – gdy mówimy o „Trenach”, Jan Kochanowski wręcz woła do nas, abyśmy nie zapominali o tym, że on sam stracił córkę – Orszulkę (kontekst biograficzny). To wydarzenie bardzo wpłynęło na jego życie i światopogląd. Stoicki spokój mieszkańca Czarnolasu i jego epikurejskie nastawienie do życia zostały naruszone. Nie zapomnij tylko wyjaśnić, co charakteryzuje wspomniane nurty filozoficzne, które wywodzą się ze starożytności;
innym tekstem literackim – uważasz, że Jacek Soplica i Andrzej Kmicic mają naprawdę wiele wspólnego? Wykaż to! Aby tego dokonać, przeanalizuj cechy charakteru oraz postępowanie obu bohaterów dynamicznych, a także zaprezentuj przemianę wewnętrzną, którą przeszli;
tekstem kultury – podczas pisania rozprawki na temat rutyny przypomniał Ci się utwór Sanah i Kwiatu Jabłoni „Szary świat”? To świetnie! Piosenka, gra komputerowa, niedawno obejrzany film, obraz czy rzeźba także mogą być świetnym kontekstem. Przeanalizuj je, pokazując, co mają wspólnego z podjętym przez Ciebie tematem;
specyfiką epoki – jeśli tylko możesz powiązać postępowanie wybranego przez Ciebie bohatera literackiego z terminem, którego zrozumienie jest bardzo ważne w odniesieniu do danej epoki, zrób to! Co to w praktyce oznacza? Jeśli przywołałeś Wertera, który cierpi w wyniku nieszczęśliwej miłości, nie zapomnij wspomnieć na przykład o weltschmerzu – bólu istnienia, którego bohaterowie romantyczni doświadczali niezwykle często.

Jak wprowadzić kontekst?

W maturalnej rozprawce nie powinieneś zapisywać, że „Twoim pierwszym argumentem…” lub „Przykładem potwierdzającym Twoją tezę jest…”. Jeśli są one trafne, obronią się same, a takie sformułowania nie działają na korzyść piszącego. Ta sama zasada dotyczy wprowadzania kontekstów. Nie zaczynaj więc nawiązania do biografii, filozofii, historii lub czegokolwiek innego od słów: „Pomocny tutaj będzie kontekst związany z….” lub „Związany z tym kontekst można zauważyć w…”. Postaraj się to płynnie wkomponować w całą pracę. Chcesz zobaczyć, jak można to zrobić? Zajrzyj do informatora CKE, w którym znajdują się przykładowe rozprawki – oczywiście z kontekstami! Jeśli koniecznie potrzebujesz zwrotów pomocniczych, śmiało możesz skorzystać np. z następujących:

Gdyby nie doświadczenia biograficzne autora związane z…
Na tę sytuację zapewne miały wpływ uwarunkowania historyczne takie jak…
Zapewne wpłynęły na to poglądy autora, który uważał, że…
Podobną postawę reprezentował…
Ten sam motyw można dostrzec w…
Warto zaznaczyć, że dla ludzi tamtej epoki szczególnie ważna była…

Dokończenia tych zdań to jednak zdecydowanie za mało, aby kontekst można było uznać za trafny i funkcjonalny. Pokuś się o kilka zdań na ten temat i koniecznie zestaw przywołane przez siebie nawiązanie z konkretnym przykładem. Wzmianka o tym, że Jacek Soplica i Andrzej Kmicic byli do siebie podobni, bo przeszli przemianę wewnętrzną, to zdecydowanie za mało! Wyjaśnij DOKŁADNIE egzaminatorom, na czym polegało to podobieństwo i przekonaj ich do tego, że dzięki temu kontekstowi lepiej zrozumieją temat, który analizujesz. Pamiętaj też o tym, że dla egzaminatorów nie ma większego znaczenia, czy kontekstom poświęcisz osobne akapity, czy też nie. Najważniejsze, abyś o nich pamiętał i wiedział, że podczas ich tworzenia możesz sięgnąć zarówno do swojej wiedzy z różnych dziedzin, informacji pochodzących z lektur, historii biblijnych, rozmaitych mitów, czy też tego, co na co dzień czytasz, słuchasz lub oglądasz.